Rawest Araştırma’nın saha çalışmalarını gerçekleştirdiği, Kürt Çalışmaları Merkezi ismine yürütülen “Kürtlerde Pahalar ve Tavırlar 2021 Araştırması” kamuoyuyla paylaşıldı.
Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği’nin iş birliği ile yürütülen saha çalışmasında, 11 kentte (İstanbul, Adana, Diyarbakır, Mardin, Van, Ağrı, Bingöl, Hakkâri, Urfa, Malatya, Adıyaman), 18 yaş üzeri Kürtlerin kıymet yargıları ve tavırları mercek altına alındı.
Araştırmaya nazaran; iştirakçilerde “müslüman”, “özgürlükçü”, “dindar”, “demokrat” üzere kimlikler öne çıkarken, AK Partililerde daha çok “müslüman”, “dindar”, “muhafazakâr” kimlikler, HDP’lilerde “özgürlükçü”, “müslüman” ve “Kürt hakları savunucusu” kimlikler yüklü.
Katılımcıların “sağa” ve “sola” ilişkin kıymetlere ait görüşlerinde ise, sol tandanslı Kürtler ortasında emek, eşitlik, halk, adalet, demokrasi, etraf şuuru ön plana çıkarken, sağ spektrumdaki Kürtler, dindarlık, milliyetçilik, millet, kalkınma, ailenin birliği üzere kıymetleri önceliyor.
Dolayısıyla, araştırmaya nazaran, Kürtlerin birden fazla kendini siyasal spektrumun solunda değil yüzde 47’lik bir oranla merkezde konumlandırıyor. Üç bireyden biri sol, beş bireyden biri ise kendini sağ spektrumda olarak niteliyor.
KÜRT MİLLİYETÇİLİĞİ DIŞLAYICI ALGILANMIYOR
Kürt milliyetçiliği Kürtler ortasında yüzde 10 seviyesinde; lakin Kürtler, Kürt milliyetçiliğini, diğer kimliklerle de uyumlu, hak talep eden bir mana çerçevesinden okuyorlar. CHP seçmeni Kürtleri öbür kümelerden ayıran ise, laik ve liberal vurgular olarak görülürken, HDP seçmeninin üçte ikisi, AK Parti seçmeninin ise neredeyse yarısı Kürt milliyetçiliğini orta ve yüksek seviyede benimsiyor.
Hayattan memnuniyet konusunda ise, Kürtlerin, Türkiye’nin geri kalanıyla kıyaslandığında memnuniyet oranı düşük. İştirakçilerin yarısından fazlası için bu oran düşük iken, küçük kentlerde yaşayanlar, erkekler ve gençler hayattan memnuniyet oranı daha düşük kümeleri oluşturuyor.
PARTİ TERCİHLERİNDE DEĞİŞİM
Araştırmanın datalarından biri ise, Türkiye’deki Kürtlerin parti tercihleri. İştirakçilerin en çok destekledikleri partiler HDP ve AK Parti. Üçüncü sırada ise CHP yer alıyor. Bu tablo, 2018 yılı bilgilerine nazaran AK Parti ve MHP’nin oy kaybettiğine, CHP, DEVA, Gelecek üzere partilerin ise oy oranlarının arttığına işaret ediyor. HDP’nin ise oyu, tabloya nazaran, kısmen azalma eğiliminde. 2018 yılına nazaran en büyük düşüş AK Parti’de (yüzde 16) yaşanırken, en büyük artış ise CHP’de kaydedilmiş. AK Parti’nin oy kaybının en az yüzde 11’ini muhalefet cephesine kaptırdığı da araştırma bulguları ortasında.
‘KÜRT PROBLEMİNE DAİR OLUMLU ŞEYLER SÖYLEMESİ CHP’NİN YÜKSELİŞİNDE TESİRLİ OLDU’
Kürt çalışmaları merkezi yöneticisi Reha Ruhavioğlu’na nazaran, AK Parti’nin 2018 yılından beri oyu düşüyor; çünkü birebir sene MHP ile kurduğu ittifakın “Kürtleri giderek politik ve ekonomik olarak dışlaması, AK Parti’nin ekonomiyi yönetememesi, Kürt sıkıntısında asayiş ve güvenlik öncelikli daha şahin bir tutum benimsemesi” bunda tesirli oldu.
Ruhavioğlu, “CHP bilhassa 2019’dan beri HDP’nin takviyesini aldı, Kürtlerle olumlu bir diyalog kurdu, Kürt sıkıntısına dair olumlu şeyler söylemesi CHP’nin yükselişinde tesirli oldu ve CHP’nin iktidar alternatifi olarak konumlanması da bunda tesirli. Zira CHP’ye oy veren temel iki büyük küme ise, oy kullanmamış olanlar ve yeni seçmenler olup CHP’nin yükselişte olduğu imajı, bu seçmenler nezdinde üstünlük psikolojisi yaratıyor” diyor.
Katılımcıların yarısı, yakın oldukları partinin seçime girmemesi durumunda ikinci bir partiyi tercih etmek yerine boykot ya da kararsız durumlarına çekiliyorlar. 2018’de oy kullanmamış her 10 seçmenden 4’ünün seçimleri protesto ettiği belirtiliyor.
Araştırmaya nazaran, daha evvel sandığa gitmemiş seçmende muhalefete yönelme daha fazla olsa da, bu kümenin yaklaşan seçimlerde sandığa gitme motivasyonu diğerlerine oranla hala düşük seyrediyor.
Öte yandan, Kürtlerin kendilerine en yakın buldukları siyasetçi Selahattin Demirtaş iken, kendilerine en uzak gördükleri ise İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli.
İMAMOĞLU VE KILIÇDAROĞLU’NUN YÜKSELEN POPÜLARİTESİ
Ayrıca Kürtler siyasi olarak faal figürler ortasında en çok Demirtaş’ı (yüzde 43), Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı (yüzde 31) ve İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu’nu (yüzde 29) beğeniyor.
Demirtaş’ın cumhurbaşkanı adayı olması durumunda en yüksek oyu kendisi alıyor: yüzde 41,8. Onu yüzde 29,1 ile Erdoğan, yüzde 10,5 ile İmamoğlu izliyor. Hasebiyle, Kürtler ortasında Erdoğan’ın popülaritesi hala güçlü.
İstanbul Büyükşehir Belediye lideri Ekrem İmamoğlu, Ankara Büyükşehir Belediye Lideri Mansur Yavaş, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu ortasında Kürtlerin en çok desteklediği isim ise İmamoğlu olarak ortaya çıkıyor.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Yavaş ve Kılıçdaroğlu, Erdoğan karşısında aday olursa muhalefetin adayı ve Erdoğan eşit oranda oy alırken, İmamoğlu’nun aday olması durumunda Kürtler ortasında Erdoğan karşısında 10 puan daha fazla oy topluyor.
Ruhavioğlu, Kürtler ortasında İmamoğlu ve Kılıçdaroğlu’nun isminin cumhurbaşkanlığı adayları ortasında öne çıktığını söylerken, Yavaş’ın ülkücü geçmişinin ise bir dezavantaj olduğunu belirtiyor:
“İmamoğlu’nun Kürtlerin dayanağıyla seçilmesi ve bu dayanağı koruyabiliyor olması, genç olması, sinerji yaratıyor olması, Kürt seçmen ortasında onu Demirtaş’a benzeten bir imaj oluşturuyor. Kılıçdaroğlu ise, Kürt probleminin ele alınması sürecinde CHP’yi dönüştürebilen bir aktör olması, helalleşme yoluyla özeleştiride bulunması, barış sürecinde bir temel aktör olarak konumlanmasını sağlıyor. Bir siyasetçi ve insan olarak daha sıcak karşılık buluyor. Bu iki aktör tanınan hale geliyor.”
ÇÖZÜM SÜRECİ VE ANA LİSAN SORUNU KRİTİK
Çözüm sürecinin tekrar başlatılması konusunda ise, farklı siyasi partilerden Kürtler ortasında epeyce yüksek bir dayanak kelam konusu. Kürtlerin yüzde 80’i tahlil sürecinin tekrar başlatılmasını istiyor ve bu oran, AK Parti seçmelerinde yüzde 73, CHP seçmenlerinde yüzde 78 ve HDP seçmenlerinde yüzde 85 seviyesinde seyrediyor.
“Çözüm süreci hem ekonomik hem toplumsal hem siyasi olarak Kürtlerin refaha erdiği, kendilerini güzel hissettikleri bir devir. Hasebiyle tahlil sürecinin tekrar başlamasını talep etmeleri olağan bir şey” diyen Ruhavioğlu, bu süreçte Kürtlerin ilerlediğini, iş insanlarının daha uygun imkanlara eriştiğini, söz özgürlüğünün daha güzel bir noktaya gittiğini, eşitsizlik büsbütün ortadan kalkmasa bile insanların kendilerini görece keyifli, mesut hissettikleri bir devrin kelam konusu olduğunu belirtiyor:
“Çözüm sürecinin yine başlamasına yönelik bu dayanak tüm kümeleri yatay kesiyor. Temel beklenti, Kürt olmanın, Kürtlükle ilgili kültürel, siyasi iştirak taleplerinin bir kabahat, bir yanlış olmaktan çıkması; devletin bunları cezalandırmaması. Baskıcı bir asayiş siyasetinin gevşemesi, anadil ve kayyum müessesi üzere problemler öne çıkıyor. Kürtler tahlil sürecinin nimetinden direkt faydalanan, bitişinden de olumsuz etkilenen bir küme. AK Partili Kürtlerin de yüzde 70’den fazlası tahlil sürecini destekliyor, zira ismi üstüne bir barış ortamını tabir ediyor.”
ANADİLDE EĞİTİM TALEBİ GÜÇLÜ
Raporun en değerli bulgularından biri ise, eğitim ve kamu hizmetlerinde iki dillilik ve tahlil sürecine dayanağın, parti farkı gözetmeksizin bütün iştirakçilerin ortak talebi olarak görülmesi.
Anadilde eğitimde Kürtlerin görüşleri, çift lisanlı (Türkçe ve Kürtçe) eğitimden yana. İştirakçilerin yüzde 61’i eğitimin iki lisanlı olmasını isterken, yüzde 17’lik kesim eğitimin Türkçe olması ve okullarda anadil eğitimi gerektiği görüşünde. Lakin yüzde 13’lük kesim, eğitimin büsbütün ana lisanda olmasını istiyor.
Ruhavioğlu’na nazaran; Kürtlerin üzerinde en fazla mutabık oldukları husus ve tüm kesitlerin ortak talebi lisan sıkıntısı:
“Kürtlerde, Türkiye devletindeki nizamı düşündüğünde iki lisanda eğitim rasyonel bir tavır üzere görülüyor. Çocuklarımız yalnızca Kürtçeyi öğrensin demiyorlar, iki lisanın bir ortada eğitim sisteminin içinde olmasını istiyorlar. Bu da rasyonel, gerçekleşebilir bir talepte ortaklaştıklarını gösteriyor.”
Benzer biçimde, Kürtlerin öne çıkan bir başka talebi ise, Kürtlerin ağır yaşadığı vilayetlerde hizmetlerin iki lisanlı verilebilmesi. AK Parti, CHP, HDP seçmeni ortasında yüklü olarak bu tarafta bir talep var. Toplamda ise bu talep Kürtlerin yüzde 80’inden fazlasına denk geliyor.
“Apolitik olan Kürtler bile artık Kürtçeyi talep ediyorlar. Kürtçe sıkıntısını ben Türkiye’de başörtü sorununa benzetiyorum. Nasıl ki bu sorun büyük bir bariyerdi, lakin çözüldüğünde ortalık yıkılmadı. Kürtçe bir statüye kavuştuğunda, eğitimin içinde yer aldığında büyük bir kriz olacağını zannetmiyorum” diyor Ruhavioğlu.
KÜRTLER ORTASINDA BİRLİK TALEBİ
Araştırma, “farklı ülkelerin vatandaşı olan Kürtler ortasında bir birliğe ihtiyaç olduğunu” düşünen ve “Kürt ulusal marşı” ile “Kürt bayrağı” üzere mevzulara olumlu bakanların oranının da yüzde 40 bandında olduğunu ortaya koyuyor.
Ruhavioğlu bu durumu, “Farklı ülkelerdeki Kürtler ortasında bir birlik yahut Kürt sorunuyla ilgili sembolleri sahiplenme, bize değerli bir şey gösteriyor: ortak bir kültürel ve politik birliğe inanıyorlar. Kendini milliyetçi gören Kürtlerin oranı yüzde 50’yi buluyor. Bu, AK Partili Kürtlerde bile hatırı sayılır bir orana tekabül ediyor. Yani, Kürt sıkıntısıyla ilgili Kürtleri dışlayan, eşitsizlik üreten, ayrımcılığa maruz bırakan şeyler Kürt milliyetçiliğini besliyor. Kürtlerin lisan üzere, bayrak, marş üzere kavramlara sıcak bakıyor olmaları, bize Kürt sorunundaki tahlilin daha önemli bir biçimde ele alınması gerektiğini gösteriyor. Yapısal olarak sıkıntının büyük olduğunu ve daha ciddiyetle masaya yatırmanın gerektiğini gösteriyor” diye açıklıyor
MEDYAYA GÜVEN
Türkiye’deki Kürtler ortasında medyaya duyulan güvenle ilgili datalara bakıldığında ise, en güvenilen kanal olarak Fox TV öne çıkarken, onu Halk TV ve TRT kanalları takip ediyor. A Haber, Sözcü ve AA ise iştirakçilerin en az güvendiği haber kanalları.
