Bilge Demir
Pek çok insan güçlü bir ruhsal tansiyonun ekstrem durumlardan beslendiğini düşünebilir: Büyük savaş meydanları, femme fatale bayanlar, karizmatik düşmanlar, esir düşmeler, uğraşlar… Meğer kurmacaya düşkün düzgün bir okur ya da seyirci gündelik hayatın minik ayrıntılarının, pek anlaşılır bağlantı dizilimleriyle çok güçlü tansiyonlar yaratılabileceğini bilir.
Bunun en hoş örneklerinden biri tahminen de Philippe Djian’ın ‘Marlène’i. Daha evvel ‘Betty Blue’, ‘İntikamlar’, ‘Yansımalar’, ‘Affedilmeyenler’ üzere kitaplarıyla Detay Yayınları’ndan okuma fırsatı bulduğumuz Djian, ‘Marlène’le birlikte Detay Yayınları’nın yeni markası Düşbaz’da, Gökçe Yavaş’ın çevirisiyle okurla buluşuyor.
Marlene, Philippe Djian, Tercüman: Gökçe Yavaş, 144 syf., Düşbaz Kitap, 2022. Savaştan dönmüş iki yakın asker arkadaşın, Dan ve Richard’ın “normal” hayata dönme öyküsü olarak kısaca tanım edebiliriz Marlène’i. Habil ve Kabil’den itibaren duymaya alışkın olduğumuz zıtlık burada da ön plana çıkıyor: Dan yeni olağan hayata ahenk sağlama konusunda nispeten daha ılıman olsa da Richard, dalaşmaktan, büyük riskler almaktan ve köşelerini sivriltmekten çekinmeyen bir karakter. Fakat Djian büsbütün toksik masküleniteye ve post travmalara sırtını dayamak yerine üç bayan karakterle anlatısını daha derinlikli ve usta işi hale getiriyor: Nath, Mona ve Marlène.
Richard’ın sadakatsiz eşi Nath, annesiyle zehirli, kirli bir bağlantı kuran Mona ve gittiği her yere uğursuzluk ve yıkımdan diğer hiçbir şey kazandırmayan Nath’in kız kardeşi Marlène… Tüm karakterlerin ortasındaki kolay bağlantı ağı, her an yıkılmaya hazır ve tabiatı gereği yıkılmak için yaratılmış lobutlar üzere diziliyor okurun önüne.
Djian’ın roman boyunca lisanı ve kurmaca dizaynı adeta sinema estetiğiyle raks ediyor. Son derece dar bir kadrajla ve süratli kesmelerle başlıyoruz romana. Karakterlerin birer birer anlatıya dahil olmasının akabinde kadraj genişliyor. Lakin bu genişleme hali hiçbir vakit hislerin özgürce salınmasına müsaade vermiyor. Karakterlerine his boşalımı için fırsat vermeyen Djian, okurun özdeşleşme, anlatıya ruh kazandırma hakkını elinden alıyor. Romanın her sayfası sorularla, karakterlerin cılız ve çaresiz onaylanma gereksinimleriyle doluyken; istekler ve agresif atılımlar dört bir yanımızı kuşatırken Djian soru işaretlerini, ünlemleri, diyalogların ayrıştırıcı işaretlerini atıveriyor estetiğinden. Süratli kesmeler, birbirine yerin kuru tasvirinde yitip giden diyaloglar, neresi olduğundan emin olduğumuz ancak “orası” olduğuna dair ispat sunamadığımız topraklar, tüm bunlar çok güçlü bir tekinsizlik yaratıyor.
Djian, Dan ve Richard’ın olağan hayata adapte olmaya çalıştığı “o” yeri tüm çıplaklığı, yetersizliğiyle inşa ediyor zihnimizde. Bunu yaparken çok kuru bir lisan kullanıyor aslında, o denli ki birçok vakit yeri tasvir etmeye girişmiyor bile. Evet bir bowling salonu, açık hava sinemaları, basık meskenler, gaziler için aktiflik düzenlenen yerler, iş yerleri var elimizde. Lakin bu yerler vakitle bir alışkanlık yaratmak yerine her adım attığımızda boğuyor bizi. Bu açıdan ‘Marlène’ “duygusuz” duygusu, kasvetli mizanseniyle bir cins post-travma üzere işliyor Dan ve Richard’ın bakış açısında kaldığımızda. Nath, Mona ve Marlène’in bakış açısında ise anlatı koca bir çıkışsızlık halini alıyor: Daracık bir yıkılma ve yıkıp geçme alanı.
Djian, Amerikan toplumunun kültürel yapısında tanınan bir yere sahip olan bowlingin, çoğumuzun “sıkıcı” bulduğu bu salon oyununun tekinsiz bir pastişini yapıyor güya. Bütün karakterler hem lobut hem de üç parmak ve uygun bir atışla yıkıma sebep olan o ağır, büyük top aslında. Okur her topun her bir lobuta saldırmasına, hayret verici bir sesle yıkıp geçmesine ve her şeyden öte, topun lobutlara ulaştığı o gergin bekleyiş ânının birebir şahidi oluyor.
Philippe Djian’ın Gökçe Yavaş çevirisiyle Düşbaz listesinde yer alan kitabı ‘Marlène’, çok güçlü bir ruhsal tansiyon olarak akıllarda yer alırken arkadaşlık, kız kardeşlik, evlilik, aşk ve ebeveynlik üzerine pek çok soru sormamıza vesile oluyor. Romanla baş başa kaldığımız o bowling salonunda her bir tema lobut, önüne gelen her lobutu yıkmaya hazır bir top ve manisiz, uzun ve cilalı bir yol üzere beliriyor önümüzde.
