Malatya Turan Emeksiz Lisesi’ni bitirdikten sonra, A.Ü. SBF İşletme Bölümü’nde lisans, ODTÜ Sosyoloji Bölümü’nde yüksek lisans, A.Ü. DTCF Sosyoloji Bölümü’nde doktora yapan Nursel Tabel Arslan, otuz dört yıldır kamuda mali uzman olarak çalışıyor.
Siyaset sosyolojisi, personel sınıfı, hegemonya, siyasal İslam bahislerinde çalışan Arslan, son olarak ‘Emeğin Rızası’ isimli bir kitap kaleme aldı. “Neoliberal Hegemonya ve Emekçi Sınıfı” alt başlığıyla Kor Kitap’tan çıkan çalışma, Türkiye personel sınıfı özelinde hegemonya kavramının siyasal ya da kültürel istikametinden fazla ekonomik tarafını irdeliyor.
Rıza kavramı, daha çok hegemonyanın siyasal ve kültürel/ideolojik istikametine dair bir açıklama yapmak için kullanılır. Siz kitabınızda kavramın ekonomik istikametini önceliyorsunuz. Nasıl karar verdiniz bu duruma?
Rıza kavramını ben de sorguluyordum. Lakin, yaptığım okumalar beni tatmin etmiyordu. Kavram genelde; hükümran sınıfların bağımlı sınıflara ideolojisini benimsetmesi olarak tanımlanıyor, ülkemizde buna ilaveten önder başarısına vurgu yapılıyor dini tarafı ön plana çıkarılıyordu. Aslında kültür, siyasal alan biçimsel olarak ideolojiktir lakin ekonomik bir içeriği vardır, ideoloji dediğimiz şey de maddi temellere dayanan ve somut pratiklerde beden bulan bir şuur biçimidir. Tam da bu nedenle, ekonomik istikameti üzerinde durulmamasını bir eksiklik olarak değerlendirdim.
Biraz daha açmak gerekirse; üstyapısal uğraklardan hareketle rıza’yı açıklamak yöntembilimsel olarak sorun teşkil etmez. Lakin mevzuyu yalnızca kültür/ideoloji ya da siyasala/liderlik başarısına indirgeyerek açıklamak ideolojizm yanlışına yol açar. Ekonomik indirgemecilikten kaçınırken ideolojizme tutulmak; tabir yerindeyse, yağmurdan kaçarken doluya yakalanma durumu. Ekonomik boyutu dikkate almamak birebir vakitte değerlendirmede sınıfları ve sınıflar ortası çatışmaları da göz gerisi etmektir. Sermaye sınıfı ve emekçi sınıfı, hâkim sınıflar ve bağımlı sınıflar gerçeğinden uzak durarak yani, sınıftan kaçarak temelde sınıflar ortası bir çaba sonucu kurulan hegemonyadan ve istek kavramından bahsedilebilir mi? Bahsedilirse bence metodolojik olarak yanılgılı ve eksik olur.
Şunu da vurgulamak isterim, kitabımda kavramın ekonomik boyutuna dikkat çekmek istedim lakin bunu yaparken siyasal ve kültürel boyutlarını da göz gerisi etmemek gerektiğini belirttim. Ben de buna dikkat ettim diye umuyorum. Ayrıyeten, hegemon yaklaşımdan farklı olarak, istek kavramını anlamaya/açıklamaya çalışırken birebir vakitte, hegemonyanın istek kavramına indirgenemeyeceğini, istek ve zor’un bir sentezi olduğunu ve istek göstermenin de onama ile eş tutulamayacağını, boyun eğme ve bir strateji biçimi olarak da görülmesi gerektiğini ileri sürdüm.
Araştırma alanı olarak Ankara Organize Sanayi Bölgeleri İmalat Sanayi İşçileri’ni tercih etmenizin sebebi neydi?
Tercih nedenimi mevcut imge ve varsayımları aşmak ve Ankara’nın araştırma alanı olarak çok az ele alınması olarak özetleyebilirim. Türkiye’de imalat endüstride faaliyet gösteren işletmelerin yüzde 99,4’ünü küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin oluşturduğu gerçeğine karşın, fiyatlı emeğin büyük işletmelerde toplanacağı varsayımı ve buna bağlı olarak personel sınıfı imgesinin örgütlü personel sınıfı ile sonlu kalması, memur kenti olarak tanımlanmasına karşın Ankara’da personel sınıfının var olduğunu gösterme ve imalat sanayi fabrikalarındaki gözlemlerimin çalışmama katkı sağlayacağı kanısı.
’12 EYLÜL DARBESİ, NEOLİBERALİZMİN TÜRKİYE’YE YERLEŞEBİLMESİ İÇİN GEREKLİYDİ’
Dünyada neoliberalizmin hakimiyeti ile Türkiye’ye girişi ortasında nasıl bir etkileşim var? 12 Eylül darbesinin bu sürece nasıl tesiri oldu?
Etkileşimi, Türkiye’nin erken kapitalistleşmiş ülkelere bağımlı bir ülke olarak eklemlenmesi bağlamında açıklayabiliriz. Türkiye 1970’lerin sonunda kriz içindeydi. Krizden çıkmak için izlenen siyasetlerde kapitalist sermaye birikiminin eğilimleri, geç kapitalistleşmenin özgüllükleri ve milletlerarası sermaye ile olan bağlantılar belirleyici oldu. 12 Eylül darbesi neoliberalizmin Türkiye’de yerleşebilmesi için gerekliydi. Darbenin tesiri, 24 Ocak kararlarının yani; neoliberal siyasetlerin uygulanabilmesi, solun, emekçi sınıfının ve onların örgütlerinin gücünün kırılması, yeni bir devlet modelinin oluşturulabilmesine taban hazırlamak ve Tüm bunları Türk-İslam sentezi ile legalleştirmek oldu.
Emeğin İsteği – Emekçi Sınıfı ve Neoliberal Hegemonya, 290 syf., Nursel Tabel Arslan, Kor Kitap, 2021. Neoliberalizmin Türkiye’de kurumsallaşması ile birlikte Ak Parti’nin emekçi sınıfı üzerinde kurduğu hegemonyada istek kavramını din olgusu üzerinden nasıl açıklıyorsunuz? Sizce din, bu bağlamda ne derece tesirli oldu?
Ak Parti emekçiler üzerindeki hegemonyayı kurarken MÜSİAD’ın kıymetli bir tesiri olduğunu düşünüyorum. Bu etkiyi, dinin çağdaş bir yorumunu geliştirmesi ve bunun üzerinden iktidarın yasallığını sağlaması ve sendika tersi tavrı vb. telaffuz ve pratikleri olarak özetleyebilirim. Hasebiyle din, istek üretiminde fonksiyonel. Ayrıyeten istek göstermede Sünni İslam geleneğindeki biat kültürünün de tesiri olduğunu söyleyebilirim. Lakin ben -birçok kişinin aksine- dini inancın istek gösterilmesinde çok fazla tesirli olduğunu düşünmüyorum. Bence tesirli olan, iktidarın/MÜSİAD’ın dini araçsallaştırmasıdır. İslam’ı kendi sınıfsal çıkarları doğrultusunda yorumlayıp neoliberalizmi legalleştirmiş ve dindar bölümleri kapitalizme eklemleyebilmişlerdir. Benzeri biçimde büyük bir kesim dini simgeleri vb. kullanarak taraftar olduklarını gösterme yarışına girmiştir. Böylelikle bertaraf olmaktan kurtularak maddi çıkarlar elde edebilmişlerdir. Elhasıl, maddi kazanımlar için iki taraf da dini telaffuz ve pratiklerden yararlanmıştır.
Kuşkusuz personel sınıfı ve istek kavramı ortasındaki ilgide sol’un durumuna da değinmek gerekiyor. Türkiye’de sol ve istek kavramı ortasındaki bağıntıyı nasıl yorumlarsınız?
Bu kitabımda kısaca değindiğim bir sorun. Şöyle ki 1980 sonrası solun baskı altına alındığı, solcuların fikren ve bedenen yok edilmeye çalışıldığı, kendi kendini sorguladığı ve bir kısım solcuların transforme olduğu bir periyot yaşadık, yaşıyoruz. Bu süreçte tıpkı vakitte dünyada yeni birikim rejiminin gereği olan ekonomik, siyasal ve kültürel değişimlerin de tesiriyle Türkiye’de sağ, siyasal İslam/cemaatler yükselişe geçti. İlaveten postmarksistler sınıfı, sınıf kimliğini değersizleştirerek etnik ve kültürel kimlikleri ön plana koydu. Hasebiyle, bu ortam neoliberal hegemonyanın kuruluşuna yer hazırlarken bir yandan da saydığım gelişmelerin de tesiriyle emekçi sınıfı ve sol ortasındaki bağın zayıflamasıyla ortaya çıkan boşluğu cemaatlerin doldurmasına imkan sağladı. Bütün bunlar istek üretiminde iktidar bloğunun işini kolaylaştırdı.
Rıza kavramının değişkenliği kelam konusu olabilir mi? Bir yandan hükümran sınıfın ezilenler üzerinde önemli bir tahakkümü kelam konusuyken, iki ay evvel peş peşe kitlesel personel hareketleri yaşandı. Nasıl yorumluyorsunuz bu durumu?
Olabilir. İstek kavramının değişkenliği günümüzde hegemonyaya faal istek gösterenlerin bir kısmının da (Ak Parti’nin telaffuz ve pratiklerini farklı münasebetlerle de olsa onaylayanların) onama durumundan boyun eğmeye yani, pasif istek gösterme haline geçmeleri biçiminde görülmektedir. Daha radikal olan değişim ise razı olmaktan başkaldırma hareketime geçiştir. Sorunuzun ikinci kısmına gelince; bu hegemonyanın kapsamı, krizi ve karşı hegemonyanın olanaklılığı üzerinden açıklanabilir. Ak Parti aracılığıyla kurulan hegemonyanın da toplumun tüm kesitlerini kapsamadığını biliyoruz. Bunun yanı sıra son yıllarda kırılganlığı artmış, günümüzde ise hegemonya krizi ortaya çıkmıştır. Popülist teknikler de bu sorunu çözmeye yetmeme noktasındadır. Bu tahakküm artışı ve personel aksiyonları kriz durumunda güç ve zorlamanın (fiziki, tüzel ve ekonomik olarak) istek üretiminin önüne geçmesiyle ilişkili olduğu için kitabımda da öngördüğüm bir gelişmedir.
Bir diğer halde söz etmek gerekirse; birinci başta açıklamaya çalıştığım üzere üretim ilgileri kaynaklı olan ve sınıf çabası ile kurulan hegemonya çelişkili, krize hamile ve daima oluş halinde olan bir olgu olduğu için her gün ve gündelik hayatın her alanında tekrar üretilmelidir. İstek üretememe ve tahakkümü artırma zati var olan sınıf zıtlıklarını aksiyonlarla görünür hale getirmiştir. Velhasıl, objektif çıkarlara karşılık gelmeyen ideoloji ve objektif gerçeklikte karşılık bulmayan hegemonya sürdürülebilir olmaktan çıktığı içindir ki başkaldırılar ortaya çıkmıştır.
Hazırladığınız yeni bir çalışma var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Uzun vakittir Türkiye’de siyasal İslam üzerine bir kitap yazmayı düşünüyorum. Aslında yüksek lisans tezimde HAS Parti örneğinde mevzuyu ele almıştım. Bu çalışmamı daha kapsamlı bir formda tekrar ele alıyorum. Bu ortada, iki tane ortak kitap çalışması var; birisi sınıf çalışmaları üzerine, bu yıl yayınlanacak, başkası konusu muhakkak olan bir kitap için bir kısım yazma teklifi fakat şimdi literatür taraması, okuma etabındayım. Ayrıyeten, Türkiye solu üzerine çalışma yapan bir takım içinde yer alıyorum. Onun dışında iş ve konut sorumlulukları.
