ANKARA- AK Parti ve MHP iştirakindeki Cumhur İttifakı, toplumsal medyaya ait düzenleme için bir müddettir çalışma yürütüyor. “Dezenformasyonla çaba edilecek” sözleriyle üzerinde çalışılan, bu ay sonunda Meclis’e getirilmesi hedeflenen kanun teklifine dair açıklama yapan AK Parti Küme Başkanvekili Yetenekli Ünal, bu alandaki Avrupa Birliği ve ABD’deki düzenlemelere dikkat çekti.
Denge ve Denetleme Ağı (DDA), uzun müddettir Türkiye’nin gündeminde olan, toplumsal medya düzenlemelerine ait rapor hazırladı. Farklı ülkelerdeki toplumsal medya düzenlemelerini mercek altına alan DDA, tıpkı vakitte bu alana dair Türkiye için somut teklifler sıraladı, yargı ve denetleyen kurumların bağımsız olması gerektiğini vurguladı.
SOSYAL MEDYAYA DAİR HAZIRLANAN YASALAR DEMOKRATİK VE OTORİTER ÜLKERLERDE FARKLI
DDA’nın raporuna nazaran toplumsal medya alanını düzenleme ve denetlemeye yönelik teşebbüslerin münasebetleri incelendiğinde demokratik ve otoriter ülkelerdeki farklılıklar dikkat çekiyor. Otoriter rejimlerde toplumsal medya alanını düzenlemeye yönelik teşebbüslerin münasebetlerinde, “yurtdışı kaynaklı yabancı web sitelerinden yayılan yasadışı ve ziyanlı içeriklere karşı tedbir alma” vurgusu yer alıyor.
Almanya, Fransa ve İngiltere üzere ülkelerde ise toplumsal medyaya dair düzenleme kanunları “aşırı sağcı kümeler tarafından palavra haber yapma, yayma, kamuoyunu suça teşvik etme, halkı kışkırtma, şiddet görselleri paylaşma ve tehdit içerikleriyle daha faal mücadele” üzere nedenlerle gerekçelendiriliyor.
ALMANYA: BİRİNCİ DÜZENLEMEYİ HAYATA GEÇİREN ÜLKE
Almanya toplumsal medya alanına dair bir düzenlemeyi hayata geçiren birinci ülke oldu. DDA’nın raporuna nazaran 1 Ekim 2017’de yürürlüğe giren Toplumsal Medya Platformlarında Hukuksal Uygulamanın Güzelleştirilmesi Yasası (NetzDG), ülkede yaşanan çok sağcı akınların akabinde 2020 yılında revize edildi.
NetzDG, iki milyondan fazla kullanıcısı olan tüm toplumsal ağlara, kullanıcıların nefret söylemi, uydurma haber, hakaret, tehditler, suça yahut şiddete teşvik üzere yasadışı içerikleri şikâyet edebilecekleri bir sistem kurma mecburiliği getirdi. Şikâyete bahis içerikleri incelemekle yükümlü olan toplumsal ağlar, açıkça cürüm teşkil eden içerikleri bilgilendirildikten sonra 24 saat içerisinde kaldırma ya da engellemekle yükümlü oldu. Bunu yapmayan toplumsal ağlara 50 milyon euro’ya kadar para cezası maddede öngörüldü. Toplumsal ağların her altı ayda bir şikayetlere ait neler yaptıklarını açıklayan bir rapor hazırlamaları, bunu internet sayfalarında yayınlamaları ve Alman makamlarına da iletmeleri yükümlülüğü getirildi. Yasa ile ayrıyeten, toplumsal medya platformlarının Almanya’da isimli kovuşturma makamlarının toplumsal bilgi taleplerine karşılık verecek en az bir temsilciye sahip olmaları mecburî hale geldi.
Almanya’da 2020 yılında yapılan değişikliklerle toplumsal medya platformları “ölüm tehdidi ve şiddete teşvik” üzere birtakım hata teşkil eden içerikleri kaldırmanın yanı sıra Federal Emniyet Teşkilatı’na bildirmekle yükümlü hale geldi. İnternet üzerinden fiziki ve cinsel atak tehdidinde bulunan toplumsal medya kullanıcılarına üç yıla kadar mahpus cezası, hakaret cürmünün işleyenlere ise iki yıla kadar mahpus cezası öngörüldü.
FRANSA: ALMANYA’YA BENZERİ AVİA YASASI
Almanya’dakine misal bir düzenleme de Fransa’da gündeme geldi. Fransa Ulusal Meclisi, internet platformlarında yasadışı içeriklerin kaldırılmasını içeren internet üzerinde nefret içerikleriyle gayret hakkında Avia Yasası’nı 13 Mayıs 2020’de onayladı. Yasa, Almanya’daki toplumsal medya alanını düzenleyen kanunla büyük benzerlikler içerdi. Fransa Anayasa Kurulu, maddede yer alan en temel maddeyi, yönetime çok fazla takdir yetkisi tanınmasının ve internet sitesi sahiplerine gereğince tüzel teminat tanınmamasının tabir özgürlüğüne ölçüsüz müdahale teşkil ettiği gerekçesiyle iptal etti ve kanunun uygulanabilirliği büyük ölçüde ortadan kalktı.
Fransa’da yapılan düzenleme kapsamında, toplumsal medya platformlarından ırk, din, cinsel yönelim ve cinsiyet temelli nefret telaffuzunun yanı sıra cinsel taciz kapsamına giren içeriklerin 24 saat içerisinde kaldırılması talep edildi. Terör ve çocuk istismarı içeren içeriklerin kaldırılması için öngörülen mühlet ise bir saat olarak tanımlandı. Bu kararlara uymayan bireylere 250 bin euro’ya, hukukî bireylere ise 1,2 milyon euro’ya varan para cezaları verilebileceği öngörülürken, Fransa’daki ilgili düzenleyici kurum olan Görsel-İşitsel Üst Konseyi’ne (CSA), daima ve tekrarlanan ihlaller için şirketlerin global cirosunun yüzde 4’üne kadar daha ağır cezalar verme yetkisi verildi.
İNGİLTERE: TOPLUMSAL MEDYA SAĞLAYICILARI SİYASİ BAĞLAMI DİKKATE ALACAK
DDA’nın raporuna nazaran 2017 yılında İngiltere’de yaşanan bir intihar hadisesi, bu alana dönük düzenlemeyi de tartışılır hale getirdi. Bu süreçte hükümetin birkaç teklifinin akabinde 2 Mayıs 2021’de Çevrimiçi Güvenlik Yasası taslağı hükümet tarafından yayındı. Taslak Çevrimiçi Güvenlik Yasası, Almanya’daki düzenlemeye misal biçimde çevrimiçi içerik paylaşım platformları ve arama hizmetleri sağlayıcılarına kullanıcıları müdafaa yükümlülükleri getirdi.
İngiltere’deki medya kontrol kurumu Ofcom’un kanunun uygulanmasından sorumlu olması ve yetkileri ortasında şirketlere 18 milyon sterline yahut yıllık global cirolarının yüzde 10’una kadar ceza kesebilme ve sitelere erişimi engelleme yetkisi de yer alması öngörüldü. Düzenlemeye nazaran, büyük ve tanınan toplumsal medya sitelerinin, berbata kullanım, kendine ziyan vermeyi teşvik etme ve yanlış bilgilendirme üzere yasadışı olmayan lakin tekrar de ziyanlı içeriklere karşı harekete geçmesi hedeflendi. Kullanıcılar tarafından oluşturulan “aşk dolandırıcılığı” ve “sahte yatırım fırsatları” üzere çevrimiçi dolandırıcılıklar da düzenleyici çerçeve kapsamına alındı.
DDA’ya nazaran İngiltere örneğini öteki demokratik ülkelerden ayıran bir öbür özellik yasa tasarısına eklenen ve söz özgürlüğünü teminat altına alan bariyerler oldu. Toplumsal medya platformlarının içerikleri denetlerken içeriğin neden paylaşıldığına ait siyasi bağlamı dikkate almaları koşulu getirildi.
ABD VE AB ÖRNEKLERİ
DDA’nın raporunda Avrupa Birliği tarafından hazırlanan Dijital Hizmet Yasama Kararı ve Amerika Birleşik Devletleri’nde sivil toplum teklifleri doğrultusunda yine gözden geçirilen Tüketici Şeffaflığı ve Platform Hesap Verebilirliği Kanunu’na da değinildi.
AB tarafından hazırlanan Dijital Hizmet Kanunu büyük toplumsal medya platformlarının toplumsal medya alanına yönelik içerik moderasyonu, algoritmik uygunlaştırma ve tavsiye sistemleri üzere kullanıcıların çevrimiçi tabir özgürlüğünü etkileme potansiyeline sahip hareketleriyle ilgili sistemli ve ayrıntılı raporlama yapmalarını kaide koştu.
Amerika Birleşik Devletleri’nde kanunda yapılan revizyon ile toplumsal medya platformlarının AB’deki düzenlemeye misal formda kullanıcı içeriklerine yönelik her türlü faaliyetlerini ayrıntılı raporlamaları zarurî hale gelirken, toplumsal medya platformlarının içerik kaldırma üzere aksiyonlarının fakat mahkeme tarafından kanun dışı olarak addedildiği durumlarda gerçekleştirilebileceği kararı getirildi.
DÜNYA ÖRNEKLERİ ÜZERİNDEN TÜRKİYE’DE TOPLUMSAL MEDYA DÜZENLEMELERİNE BAKIŞ
DDA’ya nazaran toplumsal medya alanını denetleme ve düzenlemeye yönelik dünya örneklerine bakıldığında bu alanda tek bir uygulamanın hâkim olmadığı görülüyor. Türkiye’nin demokratik karnesinin örnek verilen ülkelere nazaran zayıf olduğunu vurgulayan DDA, Türkiye’nin son yıllarda yaşadığı demokratik geriye gidişe karşın Rusya ve Çin gibisi kapalı bir otoriter rejim niteliği de sergilemediğine dikkat çekiyor.
YENİ TOPLUMSAL MEDYA MADDESİNE DAİR SOMUT ÖNERİLER
DDA raporunun sonuç kısmında toplumsal medya alanını düzenlemeye yönelik uygulamaların tabir özgürlüğü ve demokratik rekabeti olumsuz istikamette etkilememesi için ilgili düzenleyici ve denetleyici kurumların yürütme erkinden bağımsız olması ve yargının bağımsız ve tarafsız olması gerektiği vurguladı. Bu çerçevede DDA, Meclis’e gelmesi beklenen toplumsal medya düzenlemesinin temel hak ve özgürlükler ile demokratik rekabete ziyan vermemesi için yedi somut teklif sıraladı.
Buna nazaran toplumsal medya platformlarının aktif kontrolü için yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının sağlanmış olması ve denetlemeyi yapacak düzenleyici ve denetleyici kurumun yürütmeden ve denetlediği alandan bağımsızlığı gerekiyor. İçerik moderasyonu ve içerik kaldırma uygulamalarının toplumsal medya platformlarının kararlarına bırakılmasının söz özgürlüğünün geriye gitmesine neden olabileceği ikazında bulunan DDA, bu kararlara karşı isimli yollara başvurma imkanının açık tutulması gerektiğini vurguladı.
Hangi toplumsal medya içeriklerinin içerik kaldırma yaptırımıyla karşılaşacağının şeffaf ve karar vericilerin öznel kararlarına bırakılmayacak biçimde tanımlanması gerektiğini, toplumsal medya platformlarının içerik moderasyon kararlarının periyodik olarak kamuya açık bir biçimde yayınlanmasının büyük kıymet taşıdığını, toplumsal medya platformlarının kullanıcılara ilişkin bilgilerinin bulundukları ülkelerde tutulması zorunluluğunun kullanıcıların mahremiyetlerini koruyacak şifreleme yollarıyla garanti altına alınması gerektiğini belirten DDA, öbür tekliflerini şöyle sıraladı:
“Veri nezareti yalnızca kanunların ve milletlerarası insan hakları standartlarının öngördüğü formda ve emeliyle orantılı formda uygulanmalıdır. Toplumsal medya platformlarının çeşitlendirilmesi bu alanın demokratik potansiyelini korumak açısından büyük değer taşımaktadır. Bunu sağlamak için platformlar ortası geçiş yapmak kolaylaştırılmalı ve platform sayısının (bu platformların devletten bağımsız olması şartıyla) çeşitlendirilmesi sağlanmalıdır.“
