Andy Tomaswick
Şu anda Güneş Sistemi’nin gezegen yörüngeleri sabit üzere görünüyor ancak bunun sebebi gezegenlerin milyarlarca yıl boyunca bu yörüngelere yerleşmiş olmaları. İlkel Güneş Sistemi günümüzde gördüğümüzden epey farklı bir yerdi ve yaklaşık 20 yıl boyunca bilim insanları nasıl bu hale geldiği konusunda sağlam bir fikre sahip olduklarını düşünüyorlardı. Buna rağmen, daha yakın bir devirde, eldeki bilgiler bu anlayışta kimi kusurlar olduğunu düşündürmeye başladı; bilhassa de dış Güneş Sistemi’nde bulunan dev gezegenlerin şu anda bulundukları yere nasıl geldikleri hakkında… Memleketler arası bir astrofizik grubu artık bu süreci daha yanlışsız anladığını ve bunun ilkel Güneş Sistemi’yle ilgili uzun vakittir sürmekte olan bir tartışmayı sona erdirmeye yardımcı olabileceğini düşünüyor.
GİZEMLİ BEŞİNCİ DEV
Şu anda, bilim insanlarının Güneş Sistemi’nin oluşumu hakkında sahip oldukları en âlâ model, birinci olarak 2005 yılında Fransa’da geliştirildiği kentten ötürü ‘Nice Modeli’ ismiyle biliniyor. Günümüzde Güneş Sistemi’nin dış sonlarında bulunan gaz devleri, bu modelin bir modülü olarak, başlangıçta daha dairesel olan yörüngeler üzerinde ve Güneş’e çok daha yakın uzaklıklarda dönüyorlardı. Ne var ki, bir şey sistemde istikrarsızlığa yol açtı ve bu gezegenleri bugün gördüğümüz çok daha sistemsiz, uzak ve dikdörtgen gibisi yörüngelere savurdu.
Bu anomaliye kesin olarak neyin neden olduğu şimdiye dek bir gizemdi. Bununla birlikte, Michigan Eyalet Üniversitesi, Zhejiang Üniversitesi ve Bordeaux Üniversitesi’nden araştırmacıların oluşturduğu bir takım, bir karşılığa ulaştığını düşünüyor. Sebep, Güneş rüzgârındaki toz kadar kolay bir şey olabilir.
İlkel Güneş Sistemi’nde, neredeyse dairesel yörüngelerde doğmakta olan gaz devleri Güneş’in etrafını saran tozlu bir bulutun içinde çevrelenmişlerdi. Güneş (bir yıldıza dönüşerek) yanmaya başladığında, yıldız diskindeki tozu etrafa savurmaya başladı. Bunların bir kısmı yörüngeyi ya da gaz devlerini geçip Birçok Modeli’nin ortaya koyduğu istikrarsızlığa yol açtı.
ÖNCEKİNDEN ÇOK DAHA MAKUL BİR MODEL
Diğer yandan, araştırmacıların bu fikri ortaya çıkarma biçimi, Birçok Modeli’nin içerdiği kimi problemlere da cevap buldu. Ay örneklerinden toplanan datalar üzere, bu sıkıntıların en değerlilerinden biri, orjinal Birçok Modeli’nde tipik biçimde görülen bu istikrarsızlığa yanlışsız giden çok daha süratli bir yolu işaret ediyordu. Güncellenen bu “içten dışa” toz bulutu buharlaşması modeliyle, istikrarsızlığın kat ettiği yüz milyonlarca yıllık kuvvetli yol, eldeki datalarla çok daha yanlışsız biçimde örtüşen birkaç milyon yıllık bir vakit aralığına indirgeniyor.
Bununla birlikte, hakikat biçimde örtüşen yegâne bilgi bu değil. Birçok Modeli’nin kendisi, ilkel Güneş Sistemi’nde muhtemelen bulunan dokuzuncu gezegene işaret etmesi nedeniyle kısmen tartışmalı ve bu gezegen Plüton değil. Pek çok komplo sever gök gözlemcisinin favorisi olan Dokuzuncu Gezegen (ya da Planet X), 2015’te gerçekleştirilen bir Caltech araştırmasının Güneş’ten yaklaşık 80 milyar km arada saklanan büyük bir cisim olabileceğini keşfetmesinin akabinde git gide daha fazla ilgi çekiyor.
SİSTEMİ KARIŞTIRAN BİR SERSERİ GEZEGEN
Orijinal Kaç Modeli, aslında adet beş gaz devi iç gezegenle daha düzgün işler; ancak bu hesaplamalarda, bu gezegenlerden biri serseri bir gezegene dönüşerek yıldızlararası uzaya atılır. Güncellenen modelde, gezegensel yörünge hizalamasının sonucu, başlangıçta sistemde dört ya da beş gazı devi olup olmadığına bakılmaksızın temelde tıpkı. Bununla birlikte, başlangıçta modele dahil edilen sırf dört gezegen olduğunda, gerçeklikle biraz daha düzgün eşleşiyor.
Çoğu teoride olduğu üzere, bu yeni model de potansiyel olarak ilkel Güneş Sistemi’nin oluşumuyla ilgili anlayışımızı etkileyebilir ve komşu gezegenleri biçimlendiren istikrarsızlığın başlangıçtaki tetikleyicisinin ne olduğu konusunda uzun vakittir süren bir tartışmayı tahlile kavuşturabilir. Tekrar de sonuç itibariyle, bu yeni modelin de bilgilere dayanması gerekecek ve bu durum, ilkel Güneş Sistemi’nin gerçek öyküsü berraklaşmadan evvel toplanması gereken çok şey olduğu manasına geliyor.
Yazının yepyenisi Universe Today sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
