Nilgün Taylan
Fantastik Amerikan edebiyatının son yıllardaki değerli isimleri ortasında yer alan Phenderson Djéli Clark, tıpkı vakitte bir tarihçidir ve bilhassa Amerikan İç Savaşı üzerine, köleliğin, faşizmin toplumsal karşılığı üzerine yaptığı araştırmalarla bilinmektedir.
Clark’ın yakın periyot tarih çalışmaları yalnızca akademik makalelerde değil, yazdığı kitaplarda da kendini gösterir, zira Clark’ın kurmaca kozmosu gerçeklikle sıkı bir bağ içindedir. Bu istikametiyle onu spekülatif tarihî kurgular yazan biri olarak tanımlayabiliriz sanıyorum.
Clark Türkçeye birinci defa çevrildi. Geçtiğimiz günlerde raflara giren Yakarış Çemberi (Veya Ahir Vakitlerde Ku Klux Avı) isimli novellası İthaki Yayınları etiketine sahip. Tercümanı de Ceren Gürein.
TARİHSEL ANLATILARIN ÖNEMİ
Yakarış Çemberi, 1920’lerin Amerika’sında, Georgia eyaletine bağlı Macon kentinde geçmektedir. Ku Klux Klan hâlâ daha epeyce faaldir ve faşizm propagandası yapmaya devam etmektedir. Yasal olarak kölelik ortadan kalktığı halde, hâlâ köle muamelesi gören siyahların durumu da malum; bunda insanların zihniyetinin kıymetli bir hissesi olduğu üzere, siyahların bilhassa berbat koşullarda ve yoksulluk içinde yaşamaları da köleliğe muadil bir durumu beraberinde getirir.
Yakarış Çemberi bu çatışmadan yola çıkar; 20. yüzyıl başlarındaki Amerikan faşizmini layıkıyla işler, lakin bunu alışılmışın dışında bir stilde ve fantastik bir düzlemde yapar. Clark doğaüstü bir cihan sunar bize. Bu kozmosta Ku Klux Klan üyelerinin insan vücutlarına gizlenen canavarlar olduğunu görürüz. Dizleri geriye yanlışsız kırılan, çok büyük, çok güçlü ve çok gözlü canavarlardır bunlar ve güç da olsa öldürüldüklerinde kanlarına varıncaya dek yok olurlar.
Clark verdiği bir röportajda; klan üyelerinin canavar olma fikrinin köle anlatılarından çıktığını söyler. Vaktiyle yüksek lisans için yaptığı araştırmalarda, devrindeki köle anlatılarını oldukça bir taramış; sanıyorum bunlar anı, mektup üzere kaynaklar. Okuduklarında karşısına çıkan şöyle bir durum varmış; siyahlar klan üyelerini, gerek ucube kıyafetleri gerekse de hal ve hareketleri sebebiyle canavara benzetirlermiş daima. Acımasız, güçlü ve bir o kadar da aptal canavarlara. Novellanın birinci fitili de bu halde yakılmış.
BİR ULUSUN ACISI
Clark yalnızca bununla da yetinmez, işi bir tık öteye taşır. Dünya sinema tarihi için çok değerli olan, değerli olduğu ölçüde de faşizme hizmet ettiği bilinen bir direktörü ve bir sineması de devreye sokar: D. W. Griffith – Bir Ulusun Doğuşu.
Beyazların üstünlüğü savunan ve klanın destekçisi olduğu düşünülen Griffith, Yakarış Çemberi’nde bir büyücü olarak karakterize edilir. Siyahları aşağılayan sineması Bir Ulusun Doğuşu da bir büyüdür. Klan bu sineması dört bir yerde göstererek faşizm propagandası yapar, böylelikle kendisine daha çok dayanak bulmaya, meşruiyetini arttırmaya uğraşlar.
Bütün bunlara karşı çaba edip canavarları avlayan da üç siyah bayan vardır. Yirmili yaşlarında olan bu bayanlar farklı güç ve özelliklere sahip olsalar da tek bir maksat için uğraşırlar. O da klanı yerle bir etmek.
Novellanın başkişisi olan Maryse Boudreaux’nun durumu ise daha bir diğerdir. Boudreaux sihirli bir kılıca sahiptir. Bu kılıç bir fısıltıyla, bir anda Boudreaux’nun elinde ortaya çıkar ve canavarlara karşı çok tesirlidir. Kılıcın bu kadar etkileyici olmasının sebebi ise, ortaya çıktığında Boudreaux’nun zihninde peyda olan manzaralardır. Farklı periyot ve yerlerde yaşamış, çeşitli formlarda zulme uğramış fakirlerin ruhları -kolektif şuur mi demeli- açığa çıkar ve kılıca hapsolmuş olan köle tacirlerinin, hükümdarların ruhlarını, kadim Afrika rablerini ayaklandırır. Böylelikle faşizm kadar direniş de doğaüstü bir güce bürünür.
CLARK’IN BAŞKA KİTAPLARI DA YOLDA
Clark bu novella fikrini birinci olarak 2015’te bulduğunu, ana sınırlarıyla bir yere not edip unuttuğunu, yaklaşık dört yıl sonra, 2019’da editörüyle konuşarak yazmaya o denli başladığını belirtir. Ortadan geçen müddette öykünün de, hissin da yeterlice demlendiği ortada.
Bunun en temel göstergesi Clark’ın üslubunda. Yakarış Çemberi akışkan ve sürükleyici bir kurguya sahip. Merak öğesini her daim yükselttiği üzere, tarihî gerçeklerle iç içe oluşturduğu fantastik cihanında okuru tutmayı başarıyor.
Nebula, Locus, Dünya Fantazi, Britanya Fantazi En Düzgün Novella Ödülü’ne layık görülen Clark, Yakarış Çemberi’nde dünyanın yakasını bir türlü bırakmayan ve irili ufaklı formlarda kendini daima yine üreten faşizmi eleştirirken her ne kadar Amerika özelinde yazsa da, her “devlet soluk aldıkça faşist doğurur” ve faşizm her ülkenin kendi özelinde hepimizin başına beladır.
“Ama bu savaş hâlâ bitmedi.
Klanlar hâlâ var. Ku Klux hâlâ var. O lanet sinema hâlâ var. Bu kılıç, bütün bir halkın çektiği acının bedelini ödeyen öfkeyi taşıyor.”
Bitirmeden belirteyim; İthaki Yayınları, Clark’ın öbür kitaplarını da yayın programına almış durumda. Umarız onları da yakın vakitte okuma bahtına erişiriz.
