Özcan YAZICI
DALL-E, ChatGPT, VALL-E, Midjourney, Stable Diffusion, Point-E…
Bir gün insanlık tarihi yazılırken, “2022 yılı yapay zekanın tribünden alana indiği, her şeyi altüst eden sürecin düğmesine basıldığı yıldı” diye kayda geçecek.
Bugün içinse söyleyebileceğimiz şu:
“İnsan yapay zekayı yaratıyor, yapay zekâ da insanı ya yine yaratacak ya da köleleştirecek. Fakat hangisinin olacağını öykünün bu basamağında bilmiyoruz.”
Bu tespit çok mu savlı geldi size?
Olabilir…
Ama çabucak itiraz etmeyin; son bir yılda “başımıza gelenler”, gelmekte olanların da habercisi olabilir!
Önce bir anımsatma yapalım ve konuşmaya devam etmeden evvel fotoğrafı önümüze bir koyalım. Son bir yılda teknoloji alanında hayatımıza neler dahil oldu, bir bakalım.
DALL-E (OpenAI tarafından piyasa sürülen, metinsel tariflerden imaj oluşturan bir yapay zeka programı).
ChatGPT (OpenAI tarafından geliştirilen ve diyalog konusunda uzmanlaşmış bir prototip yapay zeka sohbet robotu).
VALL-E (Microsoft tarafından geliştirilen ve birinin sesinin üç saniyelik kaydını alarak ve metnin bağlamına bağlı olarak gerçekçi tonlama ve his ile yazılı sözleri konuşmaya dönüştürerek bu sesi çoğaltabilen yapay zeka programı).
Midjourney (Metinsel açıklamalardan manzaralar oluşturan yapay zeka programı).
Stable Diffusion (Derin öğrenme altyapılı yapay zeka takviyeli bir metinden manzaraya dönüştürme modeli).
Point-E (OpenAI tarafından piyasaya sürülen ve direkt metin tanımlamalarıyla 1-2 dakika içinde 3D modeller oluşturan yapay zeka programı).
Tümü de çabucak hemen son bir yılda, bilhassa son 6 ayda kullanıma sunulan yapay zeka yazılımları, sistemleri. Elbette ilgiyi ve konuşmayı hak eden daha birçok yapay zeka yazılımı da var. Yenileri de gelmek üzere… Lakin bu aktardıklarımız oldukça tartışma yarattı ve yaratmaya da devam edecek üzere gözüküyor.
Nedeni basit!
Yapay zeka artık “gelecek hakkında” konuştuğumuz, “potansiyelinden”, “olasılıklardan” kelam ettiğimiz, “varsayımsal” bir kavram olmaktan çıktı, “uygulamaya” dönüşerek 2022 itibariyle direkt “iş ve özel yaşamımızın” içerisine dahil oldu.
ChatGPT, sorduğunuz her soruya bir insan üzere manalı karşılıklar veriyor, makale yazıyor, ödev yapıyor. Gazi Üniversitesi’nde bir öğretim üyesi 3 saatte ChatGPT ile Java programlama lisanı hakkında eğitim kitabı yazdı ve son olarak ABD’de tıp imtihanını geçmeyi başardı. Şaşkınlıkla anlatılan örneklerin haddi hesabı yok. New York eyaleti kamu okullarında ChatGPT’yi yasakladı bile, lakin bundan sonra ne olacağını tam olarak kestirebilen yok!
Yalnızca eğitim mi, daha birçok bölüm, meslek, iş alanı… Tümünün detayını tek tek anlatmamıza gerek yok.
Peki, üstte anılan yapay zeka yazılımları ne yapıyor? Metinden görsele, görüntüden metine, metinden dizayna, sesten metine, metinden sese, sesten sese “anlayabiliyor, yanıtlayabiliyor, yazabiliyor, tasarımlayabiliyor, dönüştürebiliyor, klonlayabiliyor, oluşturabiliyor”.
Yani, bir insanın yapmasını beklediğimiz çabucak birçok yeteneği artık sergileyebiliyor. Örneğin Microsoft’un geliştirdiği Vall-E sizin sezinizi klonlayarak verdiğiniz bir metni sizin sesinizle gerçekçi bir his ve tonlamayla seslendirebiliyor. Kim bilir tahminen yakında siz deniz kenarında güneşlenirken bir Metaverse kongresine avatarınızla katılıp kendi sesinizle önemli bir konuşma yapabilirsiniz. Lakin bu konuşmayı hazırlarken ChatGPT ile işbirliği yapıp yapmayacağınız konusunda net bir şey söyleyemem! Tahminen bir adım daha ilerisinde o konuşmayı yapmak için sizin sürecin hiçbir boyutunda varlığınıza da gereksinim olmayabilir!
Bu etaba varıldığında artık “neden, nasıl ve niçin” bir kongre düzenlenir (mi), kestirmek güç.
Ama artık, çabucak tümü açık kaynaklı ve fiyatsız kullanıma sunulan bu yazılımlar vakit kaybetmeden birçok sanayide, iş alanında ve meslekte entegrasyonlarla kullanılmaya başlandı bile. Şöyle kısa bir taramayla giysi, mimarlık üzere birçok dalda iş sürecinin kesimi haline getirildiğini göreceksiniz.
Yeni gerçeklik sırf ticaretin, iş dünyasının bir konusu da değil, “işitsel, görsel sanatları” bile kökten etkiliyor artık.
Kısa bir müddet evvel bir küme sanatçı, yapay zeka şirketleri Stability AI, Midjourney ve DeviantArt‘a karşı dava açtı. Davanın münasebeti olarak da “Digital Millennium Copyright Act” yasasının ihlal edilmesini gösterdiler. Müzik, fotoğraf, grafik, fotoğraf sanatkarları mesleklerinin bir bilgisayar programı tarafından ortadan kaldırılarak hak ihlali oluşturduğunu savunuyor.
Acaba?
Geçen hafta gündeme yansıyan ve IBM tarafından geliştirilen robot avukat Ross bu davaya girse kimi savunur? Kodları, sahiplerinin talimatlarına bağlı kalarak “yazılımdaşlarına” mı meyleder, yoksa insan sanatkarlar için “vicdani” bir kanaat oluşturur mu?
Buyurun, yeni dünyaya beğenilen geldiniz!
Bu daha başlangıç; beşerle makine/yapay zeka ortasındaki arbede yeni başlıyor. Yapay zekanın şahsen kendisi bu arbedenin doğal ki “öznesi ve odağı” olamaz. Lakin hengamenin seyrinin bu makineyi/yapay zekayı “inşa/ihya” edenlerle, O’na “maruz” kalanlar ortasında geçeceği şimdiden aşikâr oluyor. Nihayetinde bu bir “hakimiyet, sahiplik ve paylaşım” meselesi…
Bu “hakimiyet, sahiplik ve paylaşım” süreci ise bir avuç insan ve şirket lehine, lakin milyarlarca insanın aleyhine durmaksızın ve sınırsızca işliyor.
Yapay zekanın yaratım gücü, insanın yaratım gücü ve hudutlarını aşmak üzere ve dahi onun işlerini ve mesleklerini de elinden alma yolunda emin adımlarla ilerliyor… Bakmayın siz “yeni teknolojiler, yeni işlerin, yeni mesleklerin de beraberinde doğumunu sağlıyor” tarzı hülyalı sözlere… Bol tarihi örnekli bu anlatı kısmen doğruluk içerse de bugün artık geleceği bütünsel olarak anlamamız için kâfi ve ikna edici örnek olmaktan çok uzak.
Son bir yıl içerisinde “Meta, Twitter, Amazon, Google”’un başını çektiği çok sayıda teknoloji şirketi on binlerce çalışanını kapının önüne koydu. İşten çıkartılanların sayısı sadece ABD’de 200 bini geçti. Çabucak tamamı yazılım mühendisliği üzere yüksek yetişmiş işlerde çalışanlar… Bu süreçlerin sırf Rusya-Ukrayna savaşı, güç krizi üzere nedenlere dayalı ekonomik meselelerden mı kaynaklandığını sanıyorsunuz. ChatGPT’ye bir sorun bakalım size ne karşılık verecek?
Makine ve yapay zeka sırf “bedeniyle” var olan mavi yakalının değil, birebir vakitte onu şahsen yaratan yazılım mühendisi üzere yüksek nitelikli çalışanlarının da “sorunu” artık.
Bir teknolojik ilerlemeyi “sorun” olarak boşuna vurgulamıyorum. Tarihî olarak doğuşu hızlanan bu “sorun”, yapay zekanın yarattığı ve yaratacağı zenginlikle o zenginlikten hisse alanların/alacak olanların arbedesi demek!
Yalnızca fabrikadaki işlerini “otomasyona, robotlara” kaptıran personeller değil, tasarladıkları ve yarattıklarından uzaklaştırılan, yabancılaştırılan, şahsen onların eliyle işsizleştirilen, mahrum ve fakirleştirilen “yeni kitleler, sınıflar” doğuyor artık.
Her seviyede insanın “fiziksel, zihinsel, ruhsal” varlığı ve emeği, “üretim ve hizmet” süreçlerinin dışına itiliyor. İnsanlık tarihinde gibisi görülmemiş, “kâr ve verimlilik” teorileriyle, klasik iktisat modelleriyle çözemeyeceğimiz bir ekonomik “düğüme”, derin bir “sistem krizine”, büyük bir “kopuşa” hakikat evriliyor dünya.
Ama bir taraftan da insan, yapay zekanın, teknolojinin bir “nesnesine” dönüşmeye devam ediyor. Yapay zeka sadece “dışsal, fiziksel” bir varlık olarak değil, giyilebilir kıyafetler, biyoteknoloji temelli araç ve eserlerle beşere eklemleniyor, onunla bütünleşik bir gerçekliğe dönüşüyor. Hayatın kenarına ittiği insanı bir “ürüne” dönüştürüyor. “Üretimden” yoksun bıraktığı beşere sadece “tüketimin” bir objesi olmayı lütfediyor!
Neurolink gibi şirketlerin bilgisayarla insan beyin ortasında kuracağı bağla tartışmayı yakında yeni boyutlara taşıyacağımız açık.
Bu, potansiyel olarak önümüzde duran ve hepimizi bekleyen bir buhranı işaret ediyor ve sistem açısından katlanılamaz, sürdürülemez bir hali vaat ediyor.
İnsanın üretkenliği, emeği ve giderek fizikî varlığı, makine ve yapay zeka karşısında “kıymetini” kaybettiği, insanın, insan olma kıymetlerinin “etik” manada makinenin insafına terk edildiği yeni bir “siyaset, hukuk, ideoloji, sosyoloji” çağına yanlışsız ilerliyoruz.
Bunu değiştirmek için vakit daralıyor…
Yeni bir “tasarıma”, kökten bir “değişime”, yepisyeni bir “ütopyaya” muhtaçlığımız var. İnsanı, makineyle ve yapay zekayla yarıştırmayan, bir ikâme sorunu olarak görmeyen, yaratılan zenginlikleri bir “mülkiyet” esaretine hapsetmeden, adil ve insani biçimde dağıtmayı başarabilen yesyeni bir tahayyül demek bu.
Böyle bir geleceği, bu zenginliği yaratan dedeler, neneler, anne ve babalar, jenerasyonlar ismine çocukları ve torunları hak ediyor.
Keza, mucizevi olan tek başına o teknolojiyi geliştirmek değil, onu tüm insanların ortak faydasına kullanmayı becerebilmek.
