KONDA Genel Müdürü Bekir Ağırdır, Oksijen’de yayınlanan “Macaristan’daki tablo Türkiye için muhtemel mı?” başlıklı yazısında, Macaristan’da seçimi kazanan Orban’ın popülist siyasetlerinin Erdoğan ile benzerliğine dikkat çekti.
Ağırdır, yazısında şu tabirleri kullandı: “Her şeyden evvel Macaristan ile Türkiye sosyolojisi farklı. Tek benzerlik popülist, otoriter idare biçimleri. Bir öteki benzerlik orada da altılı muhalefet ittifakı, ikili iktidar ittifakı olması. Lakin unutmayalım ki 2010’da Orban Macaristan’da iktidara geldiğinde işsizlik yüzde 11 iken 2020’de yüzde 4.3’e düşmüş, enflasyon yüzde 4.3 iken 2020’de yüzde 3.3’e gerilemiş, kişi başı gelir 13 bin 100 dolarmış, 2020’de 15 bin 900 dolara yükselmiş.
Yani Orban popülist, otoriter ve keyfi davranan bir önder lakin iktisatta de kimi şeyleri başarmış. Bizdeki ekonomik durum ise büyük bir enflasyon ve işsizlik sarmalına, insanların kazanımlarını, konumlarını kaybettikleri derin bir fakirleşmeye dönüşmüş durumda.”
Ağırdır bir ortada olmanın kazanmak için kâfi olmadığına dikkat çektiği yazısında Türkiye’de muhalefetin açmazlarını da kıymetlendirdi:
“Macaristan ve Sırbistan seçimlerinde bir kere daha popülist, otoriter başkanlar kazandı. Aman Allah’ım, Türkiye’nin iktidar yandaşlarında bir zafer havası, muhalefetinde ise panik… Sıkça duyduğumuz gerçek kelam ise bu seçimlerden muhalefetin ders alması gerektiği.
Son mahallî seçimlerde muhalefet partileri bir ortaya gelip ortak aday çıkararak Budapeşte Belediye Başkanlığı seçimini kazanmıştı, bu genel seçimde de muhalefetteki birlikteliğin kazanacağı umudu güçlüydü. Kategorik olarak bu umut doğruydu da. Ancak görüldü ki sıkıntı sadece bir ortada olmaktan ibaret değil. İç ve dış dinamikler, toplumların his halleri, vaktin ruhu, muhalefetin örgütlenmesi, seçim sürecinin idaresi ve elbette aday seçimi üzere seçmenin tercihlerini etkileyen o kadar çok öge var ki…
Daha da kıymetlisi, seçimin sonucu muhalefetin seçmenle alakası kadar rakiplerin de yaptıkları-yapamadıkları, seçmenin hangi his ve motivasyonunu harekete geçirebildiklerine bağlı. Seçim çok aktörlü, çok katmanlı, çok boyutlu bir oyun ve sırf bir aktörün mahareti, başarısı, başarısızlığı değil tüm aktör ve dinamiklerin çoklu karşılıklı etkileşimleri içinde gelişen bir süreç.
KESİN KAZANACAK DİYEMEYİZ
Macaristan seçimlerindeki sonuç Türkiye için de muhtemel mıdır? Evet, Erdoğan’ın seçimi kazanması bugünden bakılınca hâlâ mümkündür. Muhalefet kesin kazanacak demek için erken. Bu tereddütlü hali üreten de Erdoğan değil muhalefetin yapamadıkları temel prestijiyle.
Çünkü Erdoğan’ın ve AK Parti’nin maharetini, gücünü hafife almak ve sadece yanlışlarına bakarak seçimi kaybedeceği varsayımı gerçekçi ve kâfi değil. Yeniden Macaristan’dan alınacak asıl derslerden birisi, iktidarın yanlışları, popülist otoriter siyasetlerine itirazın tek başına kâfi olmaması.
Merak ediyorum, nitekim Türkiye muhalefetinin partileri, başkanları Macaristan’da ne oldu ne olamadı, neden olamadı üzerinde düşünüyor, kendi stratejilerini o gözle tekrar kıymetlendirme muhtaçlığı duyuyorlar mı?
Her şeyden evvel Macaristan ile Türkiye sosyolojisi farklı. Tek benzerlik popülist, otoriter idare biçimleri. Bir diğer benzerlik orada da altılı muhalefet ittifakı, ikili iktidar ittifakı olması. Lakin unutmayalım ki 2010’da Orban Macaristan’da iktidara geldiğinde işsizlik yüzde 11 iken 2020’de yüzde 4.3’e düşmüş, enflasyon yüzde 4.3 iken 2020’de yüzde 3.3’e gerilemiş, kişi başı gelir 13 bin 100 dolarmış 2020’de 15 bin 900 dolara yükselmiş. Yani Orban popülist, otoriter ve keyfi davranan bir önder fakat iktisatta de kimi şeyleri başarmış. Bizdeki ekonomik durum ise büyük bir enflasyon ve işsizlik sarmalına, insanların kazanımlarını, konumlarını kaybettikleri derin bir fakirleşmeye dönüşmüş durumda.
YENİ BİR SIÇRAMANIN EŞİĞİNDEYİZ
Her iki ülkenin global dinamiklerden etkilenme kapasiteleri yüksek. Lakin Türkiye, Macaristan’dan farklı olarak global ekonomik ve siyasal bölüşüm arbedesinin hem sahnesi hem öznesi. Öte yandan Macaristan da Avrupa Birliği ülkesi olması nedeniyle AB’nin tüm risk ve fırsatlarından direkt etkileniyor.
Pandemi süreci de Ukrayna krizi de popülist önderlerin bizatihi yeni problemlerin kaynağı olduklarının anlaşılmasını sağladı. Ulus devletlerin ve popülist hareketlerin güçlendiği bir periyodun sonunda aslında sorunlarımızın ne derece global olduğunu, global sorunların tahlillerinin de global olması gerektiğini anladık. Resen ve hoyratça gelişen globalleşme yerine artık gerçek global kurumların, kuralların ne olması gerektiği tartışılıyor. Bu arayışlar, tartışmalar, iş birlikleri ve tahliller sayesinde insanlık daha süratli bir değişim sürecine girecek. Tıpkı 2. Dünya Savaşı sonrasındaki arayış ve ekonomik, siyasi, toplumsal sıçrama üzere yeni bir sıçramanın eşiğindeyiz.
Ama şimdi büyük dönüşümün önderleri ve siyasetleri ortada olmadığı için dünya krizlere direkt müdahale yerine, krizin sürece tesiri üzerinden bakıyor. Yani bugün dünya Türkiye yahut Macaristan’da ne olduğuna, kimin ne yaptığına bakmıyor, buralardaki muhtemel krizlerin bu değişimi nasıl etkileyeceğine bakıyor. O nedenle AB, üyesi olduğu halde Macaristan’daki demokrasiyi zorlayan uygulamalara açıktan karşı çıkmıyor.
Türkiye muhalefetinin bunun ne kadar farkında olduğundan emin değilim. Ancak Ukrayna krizi nedeniyle Türkiye’yi ziyaret eden hiçbir siyasetçi muhalefet aktörleri ile temas kurmuş, onların fikrini merak etmiş değil. Demek ki hâlâ Batı ülkeleri siyasetçi ve yöneticilerinde muhalefetin seçimi kazanacağına dair bir kanaat oluşmuş değil. Nasıl olsun ki, muhalefetten hiç kimse dünyanın gidişatı ve Ukrayna sorununda Türkiye’nin durumuna dair bir tavır, vizyon açıkladı mı? Hatta cumhurbaşkanlığı adaylığı için açık yahut örtük istek ve niyeti olanların da gidişata dair bir vizyonunu, kanaatini, teklifini duyan oldu mu?
Dolayısıyla muhalefetin birinci ve derin açmazı şimdi dünyanın gidişatı, o gidişat içinde Türkiye’nin konumu üzerine bir vizyonunun olmaması. Kastettiğim emekli diplomat parti sözcüleri üzerinden mahcup birtakım açıklamalar değil, bir dünya vizyonu sahibi olmak. Bu vizyon seçmeni ikna etmek için değil, etkilenenleri etkileyen aktörleri ikna etmek, ülke için dünyanın muhtemel yeni sıçramasında bir fırsat aralığı oluşturmak ve global muhalif hareketlerle, iklim ve etraf hareketiyle, global yoksullukla gayret, emek hareketiyle, göçmen hakları hareketleriyle karşılıklı beslenme imkânlarını yaratmak için gerekli. Mahallî muhalefetin global muhalefet ve yeni arayışlarıyla karşılıklı beslenmesi üzere bir husus şimdi ne partiler de ne de aday adaylarında var. Zira zihni bir bariyer var. Partiler ve aktörler, toplumun milliyetçi ve muhafazakâr, Batı’ya kapalı olduğu kabulüyle hareket ediyor. İktidarın kurduğu yerli ve ulusal kavramının dışına çıkmayı hâlâ sakıncalı gören, iktidarın çizdiği aralık ve gündem içinde oyuna razı olan bir muhalif zihin hâkim.
BİR ORTADA OLMAK KAZANMAYA YETMEZ
Muhalefetin ikinci büyük açmazı hâlâ 28 Şubat mutabakatını gündeme getirememesi, toplumsallaştıramaması. 28 Şubat’ta altı başkanın imzaladığı prensipler manzumesi üzerine ben şimdi rastgele bir partinin toplantısını, konferansını görmedim. Partiler bu mutabakattaki unsurları kendi parti konseylerine, örgütlerine, vilayet ve ilçe liderlerine anlattılar mı, seçmene o prensiplerin ne manaya geldiğini anlatma uğraşına girdiler mi, emin değilim. O vakit beklentileri bir ortada durmanın kâfi olduğu tahminen de. Lakin işte Macaristan örneği gösteriyor ki bir ortada olmak, tek aday çıkarmak yetmiyor. Şayet bir aradalığın gereğini, emelini, içeriğini yanlışsız içselleştirip, yanlışsız anlatmıyorsanız bir ortada olmanın manası sadece yüzde elli artı teğe ulaşmak olarak kalıyor. En azından seçmen bu türlü kodluyor. Bu algı güçlendikçe de muhalefet ittifakının handikapı “güçlü, otokratik başkanı fakat altısı bir ortaya gelince yenebileceklermiş” imajının içine sıkışmak oluyor. Bu algı ise muhalefetin değil iktidarın lehine bir duygusal ve zihni atmosfer üretiyor.
Muhalefet şimdilik sırf ekonomik krizin üreteceği seçmen yansısına yaslanmış imgesi veriyor. Böylesine büyük bir alt üst oluş seçmenin iktidara bakışını etkiliyor lakin şimdi seçmen muhalefete de dönmüş değil. Muhalefet şimdi seçmende itimat inşa etmiş de değil. Tek başına itiraz ve tenkit muhalefete gerekli seçmen dayanağı üretmiyor. Seçmen gündelik kaygıların içinde sıkışmış, umutsuz ve çaresiz durumda. Fakat güvenerek peşine düşeceği yeni bir kelam, ses de bulmuş değil. Münasebetiyle sokakta, gündelik hayatta muhalefetin güçlenmekte olduğuna dair bir hava, algı oluşmuyor.
Karşılıklı biçimde partiler ve örgütleri sokakta o havayı görmedikçe öz inanç eksikliği yaşıyor. Öz itimat eksikliği her hareket ve açıklamada hissediliyor. Seçmen de o öz güvensizliğe bakarak huzursuz ve temkinli duruyor. Sokaklarda değişime dair bir heyecan, altılı ittifaka dair bir umut, yeni partilere karşı yeni ve heyecanlı bir bakış olmadıkça da gerçek problemlerin ürettiği ağır hava iyimserliği değil korkuyu besliyor.
Muhalefetin bir diğer açmazı siyasi kültürden besleniyor. Her partinin dört katmanı var. Başkan, partinin kurumsal aklını oluşturacak üst idare, örgüt, seçmen. Bu dördü ortasında bile bir mutabakat, umut, heyecan, tutku yok. Şimdilik başarılan altı başkanın birbirine inancı. Fakat daha partilerin kurumsal akıllarını oluşturacak idare gruplarının kendi içlerinde bile mutabakatları yok. Her bir partinin kendi örgütsel problemleri ya da hâlâ güçlü biçimde örgütlenme eksiklikleri var. Partilerle seçmenleri ortasındaki ilgi, bağlantı bile sıkıntılı. Bu eksiklikler de seçmene yansıyor ve seçmen oyun alanının kenarında beklemeye devam ediyor.
Muhalefet sadece 28 Şubat mutabakatını değil iktidarın yaptığı seçim yasası değişikliğinin nedenini ve muhtemel sonuçlarını bile sağlam bir siyaset başlığı yapmış değil. Halbuki seçim maddesindeki değişiklikler, iktidarın medyadaki hakimiyeti, mahkemeler ve güvenlik güçlerini hoyratça kullanarak siyasi alanı olabildiğince daraltma uğraşları seçim sürecinde oluşacak seçmen kanaatlerini direkt etkilemeye dönük. İktidarın bu husustaki maharetini, deneyimlerini ve niyetlerini yok saymak, bugünden sırf bu sıkıntıyı bile siyaset konusu ve gündem yapamamak ve kâfi ki sandık kurulsun diye beklemek gerçekçi değil.
Tüm bu değerlendirmelerim gerçek ise, evet, Macaristan’daki üzere büyük bir hayal kırıklığı yaşamak hâlâ mümkün görünüyor. “Türkiye Macaristan’a benzemiyor ki” kanaatine sığınmak mı “yeniden her şeyi düşünsek mi” seçenekleri ortasında muhalefetin hangisini seçeceğini göreceğiz.”
KAYNAK
