Akademisyenler, Cumhuriyetin 100. yılında tartışmaya açılan “yeni anayasa” çalışmaları konusunda, demokratik bir süreç için siyasal aktörlerle birlikte halkın iştirakinin da kıymetli olduğunu vurguladı.
Anadolu Ajansının (AA) Cumhuriyet’in 100. yıl dönümü hasebiyle hazırladığı “Türkiye’nin Asırlık Anayasa Serüveni” temalı 3 kısımlık evrak haberin üçüncü ve son kısmında, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Siyaset Bilimi Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Haluk Alkan ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ersoy Kontacı, yeni anayasa üretim sürecini AA muhabirine kıymetlendirdi.
Prof. Dr. Alkan, yakın devir Türkiye anayasalarının askeri darbe ve müdahalelerden sonra, orta rejim şartları içinde şekillendirildiklerini ve demokratik kurucu iktidar sorunu taşıyan evraklar olduklarını belirtti.
Bütün bu anayasal süreçte darbeciler ve onların destekçilerinin ötekileştirdiği toplumsal kümelerin ve onların siyasi temsilcilerinin anayasa üretim sürecine dahil edilmediklerine dikkati çeken Alkan, oluşturulan rejimlerin de dar bir takımın bakış açısını yansıtan bir kurumsal yapı ortaya çıkardığını söyledi.
Alkan, getirdiği tıkanıklıklar nedeniyle çok sayıda, dönemsel ve çoklukla tepkisel içerikte değişikliğe bahis olan 1982 Anayasası’nın, anayasal manada bütünlüğünü de kaybettiğini vurguladı. Prof. Dr. Alkan, şöyle devam etti:
“Bu çerçevede Türkiye, Soğuk Savaş devrinde o günün global güç istikrarlarının şekillendiriciliği altında kendi sosyoekonomik dinamiklerini baskılamaya dönük bir anayasal oligarşi ile yönetilen ülkelerden biriydi. Soğuk Savaş sonrasında bu pozisyonda olan Latin Amerika ülkeleri, Portekiz, Türkiye, Güney Kore üzere ülkelerde askeri vesayetin gölgesinde farklı formülasyonlarla şekillendirilmiş vesayet sistemlerine sahip ülkelerde yaşanan anayasal tartışmalar, vesayetçi kurumlar ile seçime dayalı otoriteler ortasındaki tansiyonu yansıtmaktadırlar. Türkiye’de yeni bir anayasa imal süreci seçimle siyasal değişimi gerçekleştiren bir geleneğin demokratik manada konsolide edilmesi ile yakından ilgilidir ve sürece bu şuurla yaklaşılması mecburiliği bulunmaktadır.”
“Önerinin yapılacak bir halk oylaması ile sonuçlandırılması sağlanmalı”
Siyaset dışı güçlerin zor yoluyla yaptıkları müdahaleler yahut dış nüfuzun bir uzantısı olarak meydana getirilen anayasalar dışarıda tutulduğunda demokratik bir anayasa üretim sürecinin iki ögeye dayandığının belirtilebileceğini lisana getiren Alkan, şunları söyledi:
“Bu ögelerden birincisi siyasal seçkinler yahut önde gelen siyasal aktörler, ikincisi sivil toplum kuruluşları, bölüm temsilcileri ve daha geniş talep kümelerini içeren halktır. Demokratik bir anayasa üretim süreci bu iki öge ortasında bir istikrarın kurulmasını zarurî kılmaktadır. Başarılı örnekler dikkate alındığında, yeni bir anayasa imalinde siyasal aktörler ortasında bir uzlaşma tabanın oluşturulması ile sürecin başlatılması faydalı olacaktır. Siyasal aktörlerin müzakereleri ile oluşan ve farklı alternatifleri içeren bu metnin kamuoyunda tartışmaya açılması sürecin ikinci basamağı olarak düşünülmelidir. Bu evrede isteyen tüm küme ve kurumların katkı sunacağı, vakit zaman siyasal aktörlerin de iştirakine açık olan bu müzakereler sonucunda alınan tekliflerin, metin bütünlüğü korunarak tekrar Meclisin bünyesine taşınması ve karar basamağına geçilmesi faydalı olacaktır. Mecliste siyasal aktörlerin müzakereleri sonucunda oluşacak metin genel heyette hangi kâfi çoğunlukla kabul edilirse edilsin, teklifin yapılacak bir halk oylaması ile sonuçlandırılması sağlanmalıdır. Sürecin tüm kademesinde müzakere kanalları açık olmalı ve kamuoyu daima bilgilendirilmelidir.”
“Çeşitli tarz ve sistemlerden kelam etmek mümkün”
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ersoy Kontacı da yeni bir anayasanın hem demokratik formülle hem de demokratik olmayan sistemlerle yapılabileceğini söyledi.
Bu bağlamda, demokratik anayasa üretim sisteminin anahtar kavramının “katılım” olduğunu lisana getiren Kontacı, demokratik olmayan anayasa imal yollarının “elitler ortası uzlaşma”dan, direkt yahut dolaylı iç yahut dış “dayatma”ya kadar giden çeşitli biçimlerine rastlanabileceğini söyledi.
Kontacı, “Demokratik anayasa imal formülündeki ‘katılım’ olgusundan anlaşılması gereken şey, sadece siyasi seçkinlerin değil, vatandaşların da olabildiğince geniş biçimde sürece iştiraki ve farklı evrelerde belirleyici kelam sahibi olabilmeleridir. Bu temel gaye çerçevesinde bugüne kadar geliştirilen ve çeşitli ülke uygulamalarında denenen ve hala denenebilecek çeşitli yöntem ve düzeneklerden kelam etmek mümkündür.” dedi.
-“Anayasal yenilenme süreci…”
TBMM’nin yeni bir anayasa yapıp yapamayacağı konusunu da kıymetlendiren Kontacı, bir ülkede halihazırda vazifede olan yasama organının tümüyle yeni baştan bir anayasa yapıp yapamayacağı, yani anayasa hukuku literatüründeki yerleşik tabirle, “asli kurucu iktidar” fonksiyonunu de üstlenip üstlenemeyeceği konusunda çeşitli görüşler bulunduğunu aktardı.
Türkiye’de anayasa tartışmalarının daha başlangıç basamağından itibaren bu şiddetli ayrımların tansiyonuna itilmemesinin daha makul bir tercih olacağını vurgulayan Kontacı, “Bu bağlamda ‘yeni bir anayasa’ tabirinin siyaset dünyasında belirli bir tartısı ve cazipliği olduğunu gözlemlemekle birlikte, Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana gelen ve büyük kısmı 1982 Anayasası’nda ‘değiştirilemez maddeler’ olarak korunan temellerin tartışma dışında bırakılacağı, buna rağmen, temel hak ve özgürlükler kataloğunun güçlendirileceği, düzgün işlemediği gözlemlenen kurumların iyileştirileceği, hukuk tekniği ve kullanılan lisan bakımından daha pürüzsüz bir metne ulaşmanın temel amaç olacağı bir ‘anayasal yenilenme’ sürecinden kelam etmenin daha hakikat bir kavramsal tercih olacağını düşünüyorum.” değerlendirmesini yaptı.
“Anayasal farkındalık yaratılması önemli”
Demokratik anayasa üretimi ya da kapsamlı anayasal yenilenme süreçleri açısından varlığı genel olarak aranan tüm konuların Türkiye için de geçerli olacağını söz eden Kontacı, şunları söyledi:
“Bu bağlamda, bir ‘anayasal farkındalık’ yaratılması, vatandaşların anayasal değişim gereksinimi ile şayet bu türlü bir muhtaçlık tanımlıyorlarsa bunun istikameti konusundaki fikirlerini inşa edebilecekleri bir haber alma, tartışma ortamı inşası ile bu fikirlerin serbestçe lisana getirilebildiği bir hukuksal güvenlik ortamının tesis edilmesi büyük değer taşıyacaktır. Bu bağlamda, demokratik anayasa üretimi, anayasal değişim süreci bağlamında ‘hazırlık aşaması’ olarak isimlendirilebilecek bu süreçteki eksikliklerin sonradan giderilmesinin mümkün olmayacağının şuuruyla, bu evrede harcanacak vaktin ve emeğin uzun vadede daha sağlıklı sonuçlar elde etme ihtimalini kuvvetlendiren bir anahtar olacağını düşünüyorum.”
