Dersim’den notlar

Emirali’yi son seyahatine uğurlayacağız fakat Dersim’e adım atar atmaz, bir gece evvel genç bir adamın, Doğukan Gül’ün polis şiddetine maruz kaldığı bilgisi ile karşılaşıyoruz. Sonraki gün Sanat Sokağı’nda mevzuyla ilgili gerçekleşen basın açıklamasına katıldım.

Kar yağışı altında gerçekleşen açıklamaya katılan İHD ve Baro liderleri, kınadıkları olayın takipçisi olacaklarını lisana getirdiler. Baro Lideri Kenan Çetin, kendilerine öteki müracaatların da olduğuna dikkat çekti ve Doğukan Gül’e yapılan azabın Dersim’de yaygınlaştığını söyledi.

Vali, “taraflar ortasında çıkan kavga” halinde açıklama yapmıştı. Lakin Gül ve arkadaşlarının azap görmesine neden olan olayı çıkaranların valinin müdafaaları olduğunu Dersim’de herkes biliyordu. Dersim’de polisin keyfi tavrı, baskısı, azabı konuşuluyordu.

EMİRALİ’NİN SON YOLCULUĞU

Emirali’nin köyü Xeç, Dersim’in merkez köylerinden biri. Beyazdağ’ın eteklerinde bir köy. Emirali “Dağ Güzellemeleri” başlıklı şiirlerinde bu dağdan kelam ediyor. “Beyazdağ’da Bir Gün” (İletişim Yayınları) kitabında ise bu köyde, bu dağın eteklerinde gerçekleşen katliamdan, sürgünlerden kelam ediliyor.

Emirali, baba meskenini onarmıştı. Kendisi için birinci merasim bu konutun avlusunda yapıldı. Daha sonra oldukça uzaktaki mezarlığa taşındı Emirali. Mezarlığa ulaşım için yapılmış bir yol yoktu. Bilhassa yaşlılar için mezarlığa giden patika yol hayli zahmetliydi. Nisan ayındaydık ancak hem tabutun hem de çiçek açmış ağaçların üstüne kar yağıyordu.

Emirali defnedilirken ağıtlar yakıldı. Heybetli Beyazdağ’ın bu ağıtlara yabancı olmadığını düşündüm. Sonra, yıllar evvel Dersim’de katıldığım bir nikah yemeğinde, orada bulunan sanatkarların daima ağıt söylediğini hatırladım. Halbuki bu bir düğün yemeğiydi ve daha eğlenceli müziklerin söylenmesi gerekmiyor muydu? Beyazdağ’daki şu cümleler, sanırım bu soruya en âlâ karşılığı veriyor: “38’den sonra yirmi yıl bizim buralarda davul zurna çalınmadı. Düğünler sessiz törensiz bir biçimde olup bitiyordu.”

Ağıtlar, gece de susmadı. Emirali için bir yerde toplanan dostları anılarını, şiirlerini ve Emirali’nin sevdiği müzikleri paylaştılar. Ortada kahkahalarla güldük elbette lakin her kahkaha bir hatırayla kesildi güya.

GÜLİSTAN DOKU NEREDE?

Munzur Üniversitesi Çocuk Gelişimi Kısmı öğrencisi olan Gülistan Doku, 5 Ocak 2020 tarihinden beri kayıp. Doku’nun bulunması için yapılan tüm teşebbüsler sonuçsuz kaldı, intihar ettiği argümanları üzerine baraj gölünde yapılan arama kurtarma çalışmalarındaysa Doku’nun cesedi bulunamadı.

Ailesi ve arkadaşları iki yıldır “Gülistan Doku nerede?” diye soruyor. Lakin ne yazık ki Doku’nun akıbeti hala bilinmiyor. Meğer Dersim’in dağı taşı, her sokağı kontrol altında. Buna karşın Doku’nun bulunamaması, akıbeti hakkında bir bilgiye ulaşılamaması soru işaretlerine neden oluyor.

Gülistan Doku’nun fotoğrafları, “Gülistan Doku nerede?” sorusu eşliğinde Dersim’in birçok kafesinde ve ağaç kollarında yer alıyor. Gülistan Doku Dersim’de unutulmadı ve Dersim’de hatırlatılıyor. Gülistan Doku, Dersim’in en taze acılarından biri.

KOMÜNİST LİDER HALKTAN KOPUK MU?

Ovacık’ta belediye lideri olarak seçildiğinde, Fatih Mehmet Maçoğlu “Komünist Başkan” olarak nam saldı. Tarladaki, sokaktaki, makamındaki imgelerle ilgi odağı oldu. Çalışmaları ve beyanları dikkatle izlendi. Tanınan belediye liderleri sıralamasında kendisine yer edindi. Bu popülarite kendisine Dersim Belediye Lideri olma fırsatını verdi.

Geçen yaz Dersim’deydim ve Maçoğlu hakkındaki tenkitlerin çok mahcup bir halde lisana getirildiğine şahit olmuştum. Lakin bu kere işler değişmiş üzere. Beşerler daha yüksek sesle lisana getiriyor tenkitlerini. Geçen yaz Dersim’de meydana gelen orman yangınlarıyla ilgili yaptığı açıklamalar tenkitlerin başında geliyor. Maçoğlu, Dersim’deki sivil toplum örgütlerinin tersine, orman yangınlarının askeri operasyonlardan kaynaklanmadığını, en azından kendisinin buna şahit olmadığını söylemişti. Konuşabildiğim sivil toplum örgütü temsilcileri, bu açıklamayla boşa çıkarıldıklarını ileri sürüyorlar. Kültür sanat alanında da kalıcı, Dersim halkını bir ortaya getiren, Dersim’in kültürünü ve inancını sahiplenen çalışmaların yürütülmediği ileri sürülüyor. “Ayda bir konser düzenlemek bizim beklediğimiz kültür sanat aktifliği olamaz” formunda tanım ediliyor. Yollardan, işsizlik meselesinden kaynaklanan şikâyetler de var elbette. Bana en değişik gelen ise “Başkan halktan kopuk” serzenişleri oldu. Ovacık Belediye Başkanlığı sürecinde Maçoğlu, daima halkın ortasındaydı. Artık ne oldu da halktan kopuk bir belediye lideri oldu?

Şikayet sahiplerine şikayetlerin abartılı bulduğumu söylediğim için, Dersim’de yapılmış sokak röportajı görüntüsünü izlettiler. Doğrusu enteresan bir görüntüydü. Dersim’e dışarıdan gelenler Maçoğlu’nu överken Dersim’de yaşayanların neredeyse tamamı, hiç çekincesiz eleştiriyorlardı. Eleştiriyi yapanlar, kayyımın Dersim belediyesini nasıl yıprattığının da farkındaydılar.

“Komünist Başkan” Maçoğlu belediyeyi kayyımdan devraldı. Bu nedenle Dersim’de yaşanan birçok sorunun kayyımdan kaynaklandığını kabul etmek güç değil. Lakin “Komünist Başkan”ın halktan kopuk olduğunu kabul etmekte zorlandığımı belirtmeliyim. Bu doğruysa “Vay halimize” demek isterim.

MEHMET ÇETİN’İ ZİYARET ETTİK

Dersim’e gelmişken Mehmet Çetin’i ziyaret etmeden dönmek olmazdı. Bir küme arkadaş, Mehmet’in Ovacık’a bağlı köyüne yanlışsız yola düştük.

Emirali Yağan, vefatından sonra Mehmet Çetin için, “Ben onunla bir büyük uçuruma, bir büyük boşluğa, bir büyük kratere düştüm” demişti. Emirali, vakit kaybetmeden Mehmet’in akabinde gitti ve tahminen “Bir büyük boşluğa düşme” halini bu biçimde giderdi.

Mehmet için Piya Kolektifi’nden heykeltıraş arkadaşımız Sercio (Sercihan Alioğlu) hoş bir mezar hazırlamış. Mehmet’e duyduğu sevgiyi, Beyazdağ’dan getirtilen kaya kesimine nakşetmiş. “Güzel yapmış” dedik, içinde bir arkadaşınızın yattığını bildiğiniz bir mezar için hoş demenin tuhaflığını ve acısını hissederek.

Upuzun sohbetlere eşlik etsin diye bir tütün sardım ve Mehmet’in başucuna bıraktım.

GÖZELER SESSİZDİ

Mehmet’ten sonra Dersimliler için kutsal olan gözelere de gittik. Gözelere giden yeni bir yol yapılmış. Son yıllarda takı, gözleme ve gibisi şeyler satan beşerler çoğalmıştı gözelere giden yolda. Bu dağınıklığı gidermek için olsa gerek, çok sayıda dükkan yapılmıştı.

Munzur suyunun üzerine asma balkonlar ve yürüyüş yolları yapılmıştı. Bunların tahtadan olması rahatsız edici değildi lakin insanların su ile temasını engelliyordu. Munzur suyu Dersimliler için, birçok şey üzere kutsaldı ve “Buraya kadar gelmişken suya dokunmadan dönmek olur mu?” deniliyordu.

Su, bütün konuşmaları dinleyerek ve yedeğine alarak gürül gürül akıyordu. “Daha Ovacık’ın karları erimedi. Karlar erisin, su o vakit yükselecek” deniliyordu.

Ziyarete gelenler çıra yakmadan dönmez. Biz de o denli yaptık. Çıra satan bayan, “6 aydır kimse gelmiyordu. Biz de yeni çıktık” diyordu, uzun kışı anlatarak.

Köylülerin yaşını kestirmek zordur. Az ileride bankta tek başına oturan adamın yaş için 80 diyeceğim ancak daha genç de olabilir. Güneşi fırsat bilmiş, açık havada kitap okuyordu. Kapağından anladığım kadarıyla kitap, Erzincan’ı ve etrafını anlatıyordu lakin adam, “Her şey var bu kitapta” dedi. Bildiği her şeyi bir sefer de kitapla keşfediyordu adam.

DÖNÜŞ YOLUNDA DAĞ KEÇİLERİ

Ovacık’tan Dersim’e dönerken yolumuzu iki dağ keçisi kesti. Biz yavaşladık, onlar hiç çabuk etmeden dağa tırmandılar. Üstelik dağda çabucak gözden kaybolmadılar, fotoğraf çekmemize müsaade verdiler.

Muzaffer Oruçoğlu’nun “Uçurum Geyikleri” romanını hatırladık. Avcılık nasıl bir spor olabilir, diye düşündük. Binlerce lira harcayarak Dersim’e gelmek, bu canlıların peşine düşmek, onları öldürmek ve fotoğraf çektirmek… Çok akılsızca ve zalimce geliyor bana. Bu hayvanların Dersim halkı için kutsal olduğu düşünülünce yeterlice manasız bir hal alıyor ‘avcılık sporu’.

DELİ SORULAR

Dersimliler için Dersim’in dağı taşı, börtü böceği kutsal. Hangi dağa, hangi suya dokunsan 1938 yılına ilişkin acı anılar fışkırıyor. Kim bilir tahminen sadece bu nedenle 1990’lı yıllarda göçe zorlananlar, dağ başındaki köylerine geri dönüyor, burada yeni ve konforlu konutlar inşa ediyorlar. Bu geriye dönüşün Dersim’i ekonomik, toplumsal ve siyasal olarak ayakta tuttuğu da gözlemleniyor. Fakat bu geriye dönüş ne kadar sürecek? Mesela İstanbul’da ya da Avrupa’nın rastgele bir kentinde doğan bir genç, ebeveynleri kadar Dersim’le güçlü bir bağ kurabiliyor mu? O denli ya, ebeveynleri bu köylerde doğmuş, bahçede bir şeyler yetiştirmiş, hayvanları gütmüş, akranlarıyla oyunlar oynamış, arbedeler etmiş, dağlarda yankılanan türküler dinlemişti. Ya onlar?

Diyarbakır’a dönerken aklımda bu türlü mecnun sorular vardı.