İklimsel etkiler insan türünün göç hareketlerini nasıl şekillendirdi?

İklimin, insanın evriminde büyük bir rol oynamış olabileceği fikri, en azından, bilim insanlarının daha kurak şartların ilkel insan cetlerinin iki ayak üzerinde yürümeye başlamasına ve Afrika ovalarındaki hayata ahenk sağlamasına neden olup olmadığını tartışmaya başladıkları 1920’lerden bu yana tartışılıyor. Buna rağmen, araştırmacılar şu ana kadar, iklimin insanlığı şekillendirmede rol oynadığını gösteren güçlü ispatlara ulaşmak için ağır bir gayret sarf ettiler.

YÖRÜNGE ETKİSİ

Güney Kore’de bulunan Pusan Ulusal Üniversitesi’nden iklim fizikçisi Axel Timmermann ve meslektaşları, gerçekleştirdikleri son araştırmada, sıcaklık ve yağışların son birkaç milyon yıl içerisinde beşerler için hangi kaynakların mevcut olduğunu nasıl şekillendirebileceğini yine yapılandırmak hedefiyle, altı ay boyunca bir harika bilgisayarda bir iklim modeli çalıştırdılar. Araştırmacılar, bilhassa de Dünya’nın astronomik hareketinin iklim üzerinde neden olduğu uzun vadeli dalgalanmaların insan evrimini teşvik etmek doğrultusunda şartları nasıl ortaya çıkarmış olabileceğini incelediler.

Diğer gezegenlerin [Güneş tarafından] itilip çekilmesi, gezegenin hem eğimini hem de yörüngesinin formunu farklılaştırarak Dünya’nın iklimini de değiştirir. 41 bin yıllık döngüler boyunca, Dünya’nın eğimi salınım göstererek mevsimlerin yoğunluk seviyesini tesirler ve tropik bölgelere ne seviyede yağmur yağdığını değiştirir. Ve Dünya, 100 bin yıllık döngüler boyunca daha fazla Güneş ışığı ve daha uzun yazları beraberinde getiren daha dairesel bir yörüngeye sahip olmaktan, Güneş ışığını azaltan ve buzul oluşum periyotlarına yol açabilen daha eliptik bir yörüngeye girmeye yönelir.

Timmermann ve meslektaşları, bu cins astronomik değişimleri içeren bir simülasyon kullandılar ve akabinde ulaştıkları sonuçları, ilkel Homo erectus ve çağdaş Homo sapiens de dahil olmak üzere, altı insan cinsinin nerede ve ne vakit yaşayabileceğini anlamak emeliyle binlerce fosil ve öteki arkeolojik ispatla birleştirdiler.

YER DEĞİŞTİRMELER VE KARIŞIM

Sonuçlanan araştırma muazzam ölçüde datayı açığa çıkardı ve Timmermann ayrıyeten birkaç ilgi cazibeli modelin de ortaya çıktığını söylüyor. Örnek olarak, araştırmacıların yaptığı inceleme, ilkel bir insan tipi olan Homo heidelbergensis’in yaklaşık 700 bin yıl evvel hayat alanını genişletmeye başladığını ortaya koydu. Kimi bilim insanları, bu çeşidin Avrasya’daki Neandertaller (Homo neanderthalensis) ve Afrika’da bir yerlerde ortaya çıkan Homo sapiens de dahil olmak üzere, dünyanın dört bir yanındaki öteki tiplerin önünü açmış olabileceğini düşünüyor.

Model, daha eliptik bir yörüngenin tiplerin daha uzak aralara göç etmesine imkan sağlayan daha nemli iklim şartları yaratması nedeniyle, Homo heidelbergensis’in dünya geneline dağılmasının mümkün olduğunu gösteriyor. Simülasyon tıpkı vakitte iklim bağlamında en yaşanabilir bölgelerin vakit içinde kaydığını ve fosil kayıtlarının da onlarla birlikte takip edilebildiğini gözler önüne serdi.

Timmermann, “Küresel çaptaki kafatasları ve aletler derlemesi, vakit içinde rastgele bir dağılım göstermiyor” diyor. Dünya’nın hareketi tarafından yönlendirilen iklim değişikliği ile ahenk gösteren “bir model izliyor”: “Bu durum benim için çok şaşırtan; bu, şu ana dek kimsenin şahit olmadığı bir model.”

Bu modelin bir kısmı, bizim cinsimizin nerede ve nasıl ortaya çıktığıyla ilgili yeni bilgiler sağlayabilir. Sahra altı Afrika’da genetik açıdan izole halde kalma eğilimi taşıyan günümüz avcı-toplayıcı kümeleri üzerinde yapılan genetik araştırmaların bir kısmı, Homo sapiens’in güney Afrika’daki tek bir evrimsel sürecin sonunda ortaya çıktığını gösteriyor. Bununla birlikte, başka çalışmalar, insanlığın daima birlikte günümüz beşerlerine dönüşen pek çok farklı tarih öncesi Afrika topluluğunun karışımı olarak başladığı daha karmaşık bir kıssaya işaret ediyor.

Timmermann ve meslektaşları, iklimdeki tekrar yapılanmaların tek bir evrimsel yol hipotezini desteklediğini söz ediyor. Kullandıkları model, tıbbımızın güney Afrika’daki Homo heidelbergensis’in alışılmadık seviyede sıcak bir devirde yaşanabilir alanları yitirmeye başlamasıyla evrimleştiğini ortaya koyuyor. Bu nüfus daha sıcak ve kuru şartlara ahenk sağlayarak Homo sapiens’e dönüşmüş olabilir.

Yine de bu bulgunun tartışmalara bir son vermesi mümkün değil. ABD’nin Salt Lake kentindeki Utah Üniversitesi’nde bir paleobiyolog olan Tyler Faith, nispeten fosillerdeki ve genetik kayıtlardaki boşluklar yüzünden “Belirli bir iklim olayının tipleşme olayına neden olduğunu öne sürmek sahiden zor” diyor.

Aynı şey, araştırma makalesinde aktarılan öteki modellerin büyük kısmı için de geçerli. De Menocal, “Kariyerini bu husus üzerinde çalışarak geçiren beşerler ya hararetli bir mutabakata varacaklar ya da buradaki önermelere dair uyuşmazlıklar yaşayacaklar” diyor. Bununla birlikte, model kendi başına harika bir muvaffakiyet ve bu soruların sorulması için bir şablon sunuyor.

Nature mecmuasına konuşan araştırmacıların birçok, astronomik döngülerin insan soyunun gidişatına tesirde bulunduğunu ispatlamak doğrultusunda daha fazla kanıta gereksinim duyulacağını lisana getiriyor. Faith, “İklim değişikliğinin ve insan evriminin esrarını çözmek tek bir makalede ele alınabilseydi, zati 40 yıl evvel yapılmış olurdu” diyor. Hâl böyleyken, Timmermann ve meslektaşları genetik dataları bir ortaya getirenler de dahil olmak üzere, daha büyük modeller üzerinde çalışmayı planlıyorlar.

Yazının yepyenisi Nature sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)