Kadınca yüzleşmeler, hesaplaşmalar, iç dökmeler: ‘Kendime Notlar’

Tuğba Sivri

Emilie Pine’ın 2018’de kaleme aldığı ‘Notes to Self’, Begüm Kovulmaz tarafından çevrilerek ‘Kendime Notlar’ ismiyle Domingo Yayınları tarafından 2021’de yayımlandı. University Collage Dublin’de Çağdaş Drama profesörü olan İrlandalı akademisyenin otobiyografiyle deneme tipi ortasında salınan birinci kitabı ‘Kendime Notlar’, kısa müddette çok satanlar listesine girdi. Her ne kadar “çok satanlar” tabiri, “ciddi” okurlar için itici bir söz olsa da bilhassa kadınlığın ortak tecrübeleri üzerine epeyce ferdî ve tam da bu yüzden toplumsal belleğe iz bırakabilecek bu türlü yapıtların dünya çapında ilgi görmesi, feminizm ve bayan hareketi açısından bakıldığında bir muvaffakiyet olarak okunabilir. Üstelik kitap, çok satanların “ucuz/basit/uyduruk” metinler olduğu tarafındaki kalıp yargıyı yıkan, güçlü metinlerden biri.

Pine, Cumhuriyet Gazetesi’nden Ebru D. Dedeoğlu’na verdiği röportajda, kitapla ilgili şunları söylüyor: “İlk taslağı kendim dışında kalan okuyucuları düşünmeden yazmaya çalıştım, böylelikle yalnızca kendim ve sayfa dışında öbür bir şey yokmuşçasına özgür hissedebildim. İkinci taslakta ise okuyucular hakkında ve nasıl yargılanabileceğim yahut ne kadar savunmasız olduğum konusunda düşünmeye başladım ancak o vakit da ortada artık bir kitap vardı (gülüyor). Kendime ‘ilk taslağın cüretini göstermelisin’ dedim.”(1) Virgina Woolf’un lisanıyla söyleyecek olursak, bayanlar ve yazma kelam konusu olduğunda en çetrefilli problem, “başkaları (erkekler) ne der diye düşünmeden yazmak” olmalı. Feminizmin, özel hayatın politikliğine yaptığı vurgu, bayanların ortak tarihi ve tecrübelerini ortaya çıkarabilmek için özel sayılan gündelik hayat tecrübelerinin paylaşılmasını gerektiriyor. Bu durum, bilhassa akademi üzere eril saygınlık kodlarının işlediği kamusal alanlarda var olmaya çalışan bayanlar için ikili zorluk oluşturuyor. Bir yandan şiddet gösteren babanızdan, adet kanamanızdan, kanamanızın bitmesinden, ergenlikte vücudunuzda yaşadığınız değişikliklerin sizi nasıl etkilediğinden, doğurmaktan, doğur(a)mamaktan, ve bunlar üzere kadınlığa mahsus birçok tecrübeden bahsetmeksizin feminist bir anlatı kurmak imkânsızlaşıyor; başka yandan bu anlatılar, hâlâ çok mahrem, çok yasak, çok “bizi ilgilendirmez” görüldüğü için erkek hâkim alanlardaki varlığınızın bir defa daha tehlikeye düşmesine yol açabiliyor. “Ciddi bir yazar/akademisyen”ken bir anda “adet kanamasını uluorta anlatan çatlak/deli/utanmaz vs. kadın” olabilirsiniz. Bu yüzden Pine’ın ‘ilk taslağın cesaretini’ gösterebilmesi, epeyce feminist bir hareket. Yeniden Woolf’un bahsettiği üzere, konuttaki meleği öldürmeden bu hamaseti göstermek de pek mümkün değil.

Kitap, ortalarındaki bütün bağı koparıp attığını sandığı alkolik ve duygusal istismarcı babasının, ilerleyen yaşı nedeniyle yakalandığı hastalık üzerine Dublin’den Yunanistan’a giden ve kendini, babasının altını temizlerken bulan muharririn hastane tecrübeleriyle başlıyor. Kız kardeşiyle birlikte çıktığı bu seyahatte bu türlü bir sorumluluk almayı beklemese de buna kendini mecbur hisseden muharrir, duygusal bağların -manipülasyonla kurulmuş olsalar dahi- koparılıp atılmasının zorluğunu, hele kelam konusu yetersiz hizmet veren hastanelere mecbur kalmış yaşlı biri olduğunda imkânsızlığını anlatıyor. Kitap altı kısımdan oluşuyor: ‘Ölçüsüzlük Üzerine Notlar’, ‘Bebek Yıllarından’, ‘Konuşmak/Konuşmamak’, ‘Kanamak ve Öteki Suçlar’, ‘Hakkımda Kimi Şeyler’, ‘Bunlar İmtihanda Çıkmayacak’. Pine, aileye, çocukluğuna, vücuduna dair anlatılarını profesyonel hayatta bayan olduğu için yaşadığı tecrübelerle birbirine bağlayarak kadınlığa dair bütüncül bir anlatı sunuyor.

Kadınların otoriteyle münasebetleri, hayatın birinci periyodunda babalarıyla kurdukları alakanın niteliğiyle çok ilintilidir. Elbet bu durum erkekler için de böyledir; fakat anne ve babayla kurulan bağda bayanların bakım emeği, vücut denetimi üzere pek çok bahiste daha büyük bir otoriteyle sarmalandığı da inkâr edilemez. Pine, babasıyla olan bağlantısını, alkolik ve ihmalkâr bir baba olmasına rağmen ortadaki tüm bağı koparıp atmadan sürdürmeyi tercih etmiş ve bunu yaparken yaşadığı içsel çelişkileri, gelgitleri, babasına karşı hissettiklerini ve -belki bundan daha kıymetli olan- hissetmediklerini ortaya sererken bir hesaplaşma içine giriyor. Tekrar Cumhuriyet’teki röportajında, “Bence ikimiz de birbirimizi affettik. Ya da tahminen de ikimiz de her gün birbirimizi affediyoruz demek daha gerçek olur, zira bu bir süreç. O benim olanlar hakkında yazmaya ve bunu kitap olarak bastırmaya gereksinimim olmasına hürmet duydu. Bu da bir ebeveynden alabileceğiniz tuhaf ve bir o kadar da cömert bir ikram,” diyor. Kendisi de bir muharrir olan babasının, kızının bunları yazmasına hürmet göstererek ona bir “otorite” alanı sunmak suretiyle yanlışlarını yazınsal alanda telafi etmeye çabaladığını düşünüyorum. Eminim birçok feminist, kendisine çeşitli formlarda acı çektirmiş olan bu erkeğe hastalığı sırasında bakım vererek klasik kız evlat rolünü yine ürettiğini, içselleştirdiği bu sorumluluktan kurtulamadığını düşünecektir. Ben de okurken bunu çok düşündüm, gerçekten müellif da bunun farkında. Lakin bunun, bilhassa bahis ebeveynler olduğunda bir “ya daima ya hiç” sıkıntısı olmadığına; tam da muharririn yaptığı üzere bir hesaplaşmanın, bazen bağı kökten koparmaktan daha düzgünleştirici olabileceğine inanıyorum. Aslında muharrir, bu kadar açık yüreklilikle ortaya koyduğu bu alakayla bize, kendi ebeveynlerimizle olan bağlarımızı yine ölçüp tartma, hesaplaşmalarımıza tahminen öbür bir boyuttan da bakabileceğimizi hatırlama imkânı sunuyor.

Kitapta, muharririn babasıyla olan bağlantısıyla birlikte en çok yer ayırdığı öbür bir sorun de bebek sahibi olma yolunda yaşadıkları. Menopoz periyodunda kaleme aldığı bu tecrübe, bilhassa 30’unu geçmiş ve şimdi çocuk doğurma konusunda kesin bir karar verememiş pek çok bayanın özdeşleşebileceği biçimde, Pine’ın tereddüt, acı, umut ve hayal kırıklıklarını içeriyor. Bedensel dönüşümlerin bayanlar için zorlukları, bilhassa insanın yine üretimi sürecinin büsbütün bu dönüşümlere bağlı olması açısından yalnızca fizikî değil, varoluşsal da birçok sorgulamayı beraberinde getiriyor. Müellif, bu bahisteki ferdî tecrübesini aktarırken, birinci hamileliğinde bebeği meyyit doğan kız kardeşiyle ortasındaki çetrefilli ilgiyi de içtenlikle paylaşıyor.

Pine, bir yandan hastalık, kanama, doğum üzere bedensel hususlara değinirken bunları zihinsel üretim alanından farklı tutmadan, beden/zihin ikiliğini hiyerarşik bir yerden kurmadan, bir bayan olarak akademide yaşadığı ayrımcı tecrübeleri de aktarıyor: “Kadınsanız, gençseniz ve birinin astıysanız kimse sizi dinlemek zorunda değildir,” diyor. Bayanların kamusal alanda tecavüzden bahsetmesinin zorluklarından bahsettiği bir konferansta, kısım lideri olan adamdan gelen “Görünümünüzle, haliniz halinizle ele aldığınız mevzuyu uzlaştırmakta zorlanıyorum. Yani görünümünüz… ‘cici’ sözcüğünü kullanmak istemiyorum lakin…” formundaki yorumun, devamında gelecek tartışmanın tonunu belirlediğini; ciddiye alınacak biri olmadığını ortaya koyduğunu söylüyor. Bu tecrübe, dünyanın birçok yerinde birçok farklı meslekten bayanın ortaklaşacağı bir “ciddiye alınmama” tecrübesidir. Bayanlar bu durumda ya gülümseyerek duruma ayak uydururlar ya da “cadı/histerik/sorunlu” damgalamasını göze alarak reaksiyon gösterirler. İkinci seçenek her vakit kolay değildir, birden fazla vakit pragmatik de değildir. Fakat bu tecrübenin ortak bir tecrübe olduğunu fark etmek, ikinci yansıyı verebilmek için gerekli zihinsel ve duygusal kuvveti sağlar. Gerçekten muharrir, büyük bir açık sözlülükle adama reaksiyon vermediğini, bu yüzden evvel öfke, sonra utanç duyduğunu belirtiyor. Üstte bahsettiğim “ciddiye alınmama” problemi, bayanlar için her vakit göze alınması gereken bir risk olarak hayatın her alanında kendini gösteriyor; muharrir da bunu olabilecek en yalın, en samimi halde lisana getiriyor.

Kitap, bir akademisyenin elinden çıkmasına karşın sade ve içten lisanıyla okuru yormadan sıkıntısını anlatıyor. Tanınan feminist anlatıları değerli bulduğumu; daha çok bayanın, global ataerkil sistemde evrenselleşmiş kadınlık tecrübelerine dair farklı bayanların anlatılarına erişmelerinin, ataerkiyle gayrette değerli bir nokta olduğunu düşündüğümü daha evvel de birkaç yazımda belirtmiştim. Bu mevzuda, daha çok satmak için acıyı pornografikleştirme ya da daha çok kişi tarafından beğenilip sahiplenilmesi için feminist bedelleri eğip bükme üzere neo-liberal tuzaklara düşmeksizin tanınan anlatılar örmenin, feminist teoriyi praksise taşıma ismine, ikinci dalga feminizmin şuur yükseltme toplantılarıyla misal bir fonksiyon gördüğünü savunuyorum. Emilie Pine, yaşaması, yazması ve okuyarak yüzleşmesi sıkıntı olan bayanca problemleri kolaylıkla lisana dökmenin yolunu bulmuş, yetenekli bir muharrir. Bu birinci kitabının yalnızca bayanlar değil, erkekler tarafından da “ciddiyetle” okunması gerektiğine, ataerkil alaka, yer ve toplumsallaşmalarımızı dönüştürebilmek için gündelik bir başlangıç olabileceğine inanıyorum.

Dipnot

https://www.cumhuriyet.com.tr/cumhuriyet-cumartesi/kendime-notlar-kitabinin-yazari-emilie-pine-kendime-hesap-verdim-ve-cesur-hissettim-1874030