Ahmet Hakan Vergi
Zê Tijê kümesinin birinci albümü ‘Yanlışımız Var!’, 2015 yılında yayınlanmıştı. Küme daha sonra 2019’da ikinci albümleri ‘Ur’ ile bir sefer daha merhaba dedi.
Grubun solisti olan Ali Doğan Gönültaş ise bugünlerde solo çalışmalarını sürdürüyor. Gönültaş son yıllarda konserlerini ‘Xo Bi Xo’, Türkçesiyle ‘Kendi Kendine’ başlığı altında gerçekleştiriyor.
Yakın vakitte ‘Kiğı’ isimli birinci solo albümünden müzikleri paylaşmaya başlayan sanatçı, albümde Zazaki, Kurmanci ve Türkçe müzikler yorumluyor. 10 müziğe yer vereceği albüm için Gönültaş, “13-14 yıllık bir çalışmanın ürünü” diyor. Albüm, kelamlı anlatımların yanında müzikal olarak da 150 yıllık bir tarihe ışık tutuyor. Ali Doğan Gönültaş, bu albüm ile bir nevi 150 yıllık bir tarihin hem görsel hem de kelamlı kültür tarihini beşerlerle buluşturuyor.
‘Kiğı’, single’lar olarak Nisan ayı içerisinde yayınlanacak. Tüm müzikler yayınlandıktan sonra ise plak formatında basılacak.
Albümün birinci müziği ‘Bostano’, 30 Mart’ta tüm dijital müzik platformlarında yayınlandı. Albümün birinci müziğini yayınlamasının akabinde sanatçı Ali Doğan Gönültaş ile konuştuk.
‘ANLAMA VE ANLAMLANDIRMA İSTEĞİ’
Sizi ‘Kiğı’ albümünü yapmaya iten şey neydi? Neler hissediyorsunuz?
Yaşadıklarımız, bir toplamın sonucunda görünür oluyor. Bu albüm özelinde de o denli. Bir sürü sebepten ya da şarttan bahsedilebilir. Beni böylesi bir çalışmaya iten kuvvet ise manaya ve anlamlandırma isteğiydi. Yaptığım işlerde birçok vakit bu sıkıntıyla hareket ettim. İnsanın varoluş biçimi de biraz bu türlü gelir bana. En evvel, sana en yakın olanı anlamlandırmaya çalışırsın. Yetmez, uzaktakini anlamlandırmaya çalışırsın. Bir şeyleri keşfettiğini bilsen de yetmez. Tekrar dönüp kendi meskenine gelirsin. Aslında sana ilişkin olan ve senin ilişkin olduğun şeye gidip gelme hâli. Birinci solo çalışmamda bu durumla peşin olarak yüzleşmek istedim. En yakınımda olan ses, kelam, lisan ne ise onunla anlatmak istedim sıkıntımı. Tahminen yarın biçim ve içerik olarak öbür türlü işler yapabilirim ancak bugün bu türlü anlatmak şahsî olarak daha hakikat geldi bana.
Zazakî müziğin geleceğini nasıl görüyorsunuz?
Bu lisan ile icra yapmış onlarca müzisyenden bahsedebiliriz. Bakarsanız birbirinden çok farklı biçimlere sahipler. Bunların hepsi başka fikir ve hisleri oluşturuyorlar. Kendi mahallî müziğini icra edenlerden tutun da cazın farklı çeşitlerini icra edene kadar geniş bir yelpazeden bahsedebiliriz. Ben de kendi anadilimden, kendi duyduğum seslerden besleniyorum kesinlikle. Tek bir şey duymadığım için de üretimlerimde farklı uçlara değme bahtım oldu şu vakte kadar. Birilerine yürek verdiyse ne memnun.
Zazakî lisanının varlığı, o lisanla yapılacak üretimlerle teğe bir bağlıdır. Şayet bir lisan gündelik hayatın içinde konuşulmuyorsa, nefes almıyorsa o lisanla yapılacak bir üretim yalnızca müzelik bir mana barındırır. Bu bakımdan öncelikle kendi anadilimizi nasıl yaşatabiliriz üzerine baş yormamız gerek. Kendi anasının sütünden beslenemeyen bir yavrunun koşmasını beklemek gerçek dışı olur. Lisan, bizim ana sütümüzdür. Yani doğuştan gelen hakkımızdır. Bugün onlarca yıllık inkâr ve asimilasyon siyasetinin sonucu olarak lisanımızı kaybetmekle yüz yüzeyiz. Eğitim lisanı olması, gündelik hayatta konuşulması ile birlikte, bu lisan ile üst seviyede sanat yapmamız daha mümkün. Bu bakımdan biraz kaygılıyım. Kaygılı olduğum kısım kendi lisanımızda sanat yapamamak değil. Sanat lisan ötesi bir şeydir zira.
Müziğinizi icra ederken, Zaza lisanına duyduğunuz hassasiyeti göz önünde bulundurursak, bu türlü bir gayretin gayesi, nereye varmak ya da müzik bazında vardırmak ve bu uğraşınız, gücünü nasıl bir motivasyondan alıyor? Sizi ne motive ediyor?
Dil cihanı, içine girmeden anlayıp anlamlandırabileceğimiz bir şey değil. En azından çoğunlukla böyledir. Bu konuştuklarımızı Zazaca söz etmeye çalışsaydık bir sürü farklı manaya değecektik. Yalnızca o lisana ilişkin olan bir tabir, bir şey… Yaşadığımız atmosfer o kadar absürt ki Zazaca’yı Türk lisanı ile tariflendiriyoruz birçok vakit. İşte burayı aşma motivasyonu küçük bir örnek sorunuza. Ancak ben tek başına bu motivasyonu kâfi görmüyorum. İnsan olarak sadece bana ilişkin olan bir hâle de sahibim. Örneğin yalnızlık! Herkes yalnız kalır fakat öteki bir hâlde. Yalnızlık, kendi içinde bir sürü hâli barındıran geniş bir alandır. Bunu birden fazla söz ile anlatmak zenginliği doğuruyor. Birebir vakitte buralardan tutup anlatmak isterim. Bunu bazen kendi anadilimle bazen kendi anadilime kıyasla daha hâkim olduğum Türkçe ile anlatırım. Yalnızca Zazaca olsun diye niteliksiz şeyler yapmak da istemiyorum. Önemli olan hangi kaygıyla ne yaptığın. Plastik sanatlara baktığımızda bu durumu çok daha rahat anlayabiliriz. Bir heykeli anlamak için lisana gereksinimimiz yoktur. Şayet talipseniz lisanla anlatılamayacak kadar ağır şeyler anlatabilir size.
‘SANAT VE TUTUCULUK BİRBİRİNE ZITTIR’
Gerek enstrümanlar bağlamında gerekse geçmişten kullanılagelmiş müzik formlarına yaklaşımınızla bir bakıma farklı kültürlerin kolajını sunuyorsunuz. Öbür yandan bu malzemeyi direkt bir alıntılama yerine çeşitli dokunuşlarla yine üretime tabi tutuyorsunuz. Bütün bu mirasa dair estetik bakış açınız, nasıl bir yaklaşımı barındırıyor?
Sanat ve tutuculuk birbirine zıt mefhumlar. Bir şeyi direkt anlatmak istiyorsanız ya bildirim edersiniz ya da bilime yönelirsiniz. Sanat içerik bakımından özgürlük ve sınırsızlık kavramlarıyla tıpkı damardan gelir. Duvara bir tuğla daha koymak için değil o duvarı yıkmak için bir araçtır. Sanatı, “güzele ve iyiye” hizmet eden bir araç olarak tanımlamak yanlış bence. Hoşun ötesinde bir yerdedir. Bazen sizi rahatsız eder söyledikleriyle, gösterdikleriyle. Bunun estetiğini de o dinamikle yapar. Ben bu bakımdan yaptığım işin içeriğine nazaran bir lisan belirlemeyi yanlışsız buluyorum. Örneğin bu albümde yerleşik, klasik bir lisana yakın durdum. Her ne kadar kendi estetik dilimi kullansam da geçmişle bir bağı koparmamak ismine bölgenin form yapısını değiştirmeyecek bir icra denedim. Lakin Ze Tijê kayıtlarını göz önünde bulundurduğumuzda apayrı bir motivasyon görüyoruz. Deneyen, dönüştüren ve bütününde tüm bu tecrübenin hem icracısı hem de kendisi olan bir örnekten bahsedebiliriz. Zazaca örneğinde, icraların büyük çoğunluğu kırsal hayat örnekleri ile bağlı olduğu için müzikal yapı da oraya uygun seyretmiş. Ama bizim jenerasyon köyden çok kenti ve kent ilgilerini deneyimlemiş bir jenerasyon. Kendi tecrübelerimizi kendi söz biçimimizle anlatmamız gerekti. Biz de o denli yaptık. Mana arayışı, yalnızlık, iletişimsizlik üzere bahisleri anlattık. Bu problemleri hangi biçimde anlatabiliriz. Klâsik, yerleşik lisanla değil en azından. Bunu bilerek bir tercihte bulunduk.
Yine birden fazla karşılık vermiş oldum lakin olgu bu. Tıpkı kişi birbirinden farklı söz biçimleri deneyebilir. Ben bu mevzuda muhafazacı olmaktan çok dönüşümden yanayım. Örneğin; Kızılbaş inancını yansıtan deyişlere nefeslere bakınca da birebir durumla karşılaşıyoruz. Deyiş ya da nefeslerin “yenilikçi” yorumları, gelenekçileri rahatsız ediyor. “Bu deyiş bu türlü mi havalandırılır?” denir. Klasik ve kolaycı bir yorum bu bence. Çünkü bu nefeslerin sahipleri kendi periyodunun ötesinde bir yaratıcılığa ve tabire sahipti. Bugün tutup da 14. yüzyıl tabir ve icra halini kullanmak bana manalı gelmiyor. Kullanılacaksa da tercihen olmalı. Bunun dışında beşere, “yapma!” demek anlamsız duruyor. Kültür, söz kökeni olarak “ekin” kökünden geliyor. Bildiğimiz ekmek. Eker, beklersin ve dönüşmüş olarak bulursun. Tahminen de bu tarifleri klişeden çıkarıp o denli kullansak daha da rahatlayacağız. En azından tıpkı şeyleri konuşup gücümüzü tüketmeyeceğiz. Özetle kendimi bir geleneğin zaptiyesi olarak görmüyorum. Hâlâ arıyorum. Sesimi, kendimi…
