Hayat pahalılığının rekor seviyede arttığı Türkiye’de, temel gereksinimlere erişim giderek zorlaşıyor. Fiyat artışından besin eserleri de hissesini alıyor. En çok zamlanan besin unsurlarından biri de kilosu 80-115 lira ortasında değişen kırmızı et.
Fiyat avantajı nedeniyle önünde uzun kuyrukların oluştuğu Et ve Süt Kurumu, geçtiğimiz günlerde kırmızı ete yüzde 48 oranında artırım yaptığını duyurdu. Bunun akabinde Et ve Süt Kurumu’nda 1 kilo sığır kıymanın fiyatı 83 TL’ye, sığır kuşbaşının fiyatını ise 92 TL’ye yükseldi.
Öte yandan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan düzenlemeyle Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti dışındaki tüm ülkelere kırmızı et ihracatı yasaklandı. Bu iki gelişme, “Türkiye’nin et stoğu tükendi mi, et krizi kapıda mı?” sorularını gündeme getirdi.
‘HAYVANLAR KISMA GİDİNCE STOK AZALDI’
Et ve süt üretiminin birbirinden bağımsız düşünülemeyeceğini savunan uzmanlara nazaran, yüksek girdi maliyetleri ve çiğ süt fiyatının baskılanması üreticilerin ziyan etmesine sebep oldu. Süt üretiminden kazandığıyla geçinemeyen üreticiler, dişi hayvanları kısma göndermek zorunda kaldı.
Geçtiğimiz günlerde Gazete Duvar’a açıklamalarda bulunan Kasaplar Federasyonu Lideri Fazlı Yalçındağ, dişi hayvanların kesilmesi nedeniyle kâfi sayıda buzağı doğmadığını belirtti. Hayvan stokunun azaldığını söyleyen Yalçındağ, besicilerin besleyecek hayvan bulamadığını vurguladı.
‘3 YILDIR ALARM VERİYORDU, BAKAN KULAK TIKADI’
Öte yandan 2018 yılından bu yana devam eden girdi maliyetlerindeki artış nedeniyle, besiciler de baktıkları hayvan sayısını azaltıyor. Giresun Şebinkarahisar’da bulunan bir köyde besicilik yapan 35 yaşındaki Uğur Avşar da, o üreticilerden biri.
“Yem fiyatlarını düşünerek kimi hayvanları kurbana sattım. Bu, 3 yıldır alarm veriyordu ve maalesef tarım bakanı bu işlere kulak tıkadı. Karadeniz’de bizim mera hayvancılığında çok büyük bir azalma yok, en çok yüzde 20-30’dur. Lakin büyük mandıralarda yüzde 50’ye varan bir azalma var.”
Üç yıl evvel köye yerleşerek cet mesleği olan hayvancılığa devam etmeye karar veren Avşar, maddi birikimini bu alanda kullanmış. Gereğince yarar sağlayamadığı için kararından mutlu olmadığını belirtiyor ve “Son 10 yılın en büyük yanılgısını hayvancılığa başlamak olarak görüyorum” diyor. Şu anda 20 büyükbaş hayvana bakıyor. Bir büyükbaş hayvanın günlük yem masrafının 40-50 lirayı bulduğuna dikkat çekiyor ve hayvanlarını gerektiği kadar besleyemediğini söylüyor:
“Hayvan boğazıyla olur. Hayvana ne kadar yem verirseniz o kadar et verir, süt verir. Hayvan bir günde 5-6 kilo kaba yem yani saman, 5-6 kilo da olağan yem yiyor. Ben bu yıl veremedim, mümkün olduğunca az verdim. Zati meralar olmasa hayvanlarıma bakamazdım. 7 ay merada bakıyorum, tarlamdan bir ölçü ot ve saman çıkartıyorum. Bunlarla 4-5 ay besleyip hayvanlarımızı bahara çıkarıyoruz. Mevcut 20 hayvanımızın varlığının müdafaamızın nedeni de bu.”
Besici Uğur Avşar, girdi maliyetleri nedeniyle hayvancılığın sürdürülebilir olmadığı görüşünde. ‘DEVLET BİZİMLE REKABET EDİYOR’
Avşar, tüketici refahını sağlamak için yurt dışından hayvan ithal edilmesinin besicileri sıkıntı durumda bıraktığı görüşünde. “3 yıldır devlet bizimle rekabet ediyor. Biz 5’e satıyorsak o getirip 4’e satıyor.”
Et fiyatları son birkaç ayda yükselse de bu artışın yaraya merhem olmadığını düşünen Avşar, 3-4 yıllık zararın kolay kolay kapanmayacağını söylüyor. “Zammın sırf bir ölçüsü üreticiye yansıyor. Üretici olarak direkt tüketiciye ulaşabilirsem bu fiyat beni tatmin eder. Ancak aracıya satıyoruz, onlar da kasaplara ve kesimhanelere veriyor. Mesela benim 10 tane arım var. Bahar periyodunda bu arıları beslemek gerekiyor ki yaz periyodunda bal alayım. Arılara 2 çuval şeker alacağım. Geçen sene 200’e alıyordum artık 700-800’e alıyorum. Arım var, ineğim var bakamıyorum, traktörüm var binemiyorum. Maaş kazanmayı geçtik Bağ-Kur’umuzu bile yatıramıyoruz. Bu işler bu biçimde yapılmaz.”
Peki ne yapılırsa üretici hayvancılık yaparak geçinebilir? Uğur Avşar’a bu mesleği yararlı hale getirecek bir sistemin kurulması gerektiğini söz ediyor. “Herkes devlet dayanağı diyor fakat dayanaklar ikinci planda. Yem şu anda tarladan çok değerliye çıkıyor. Öncelikle girdi maliyetlerinin düşürülerek bu işin çıkarlı hale gelmesi, sonra da dayanaklarla üreticinin keyifli edilmesi gerekiyor.”
‘VATANDAŞ BİR KİLO KIYMAYI 4’E BÖLÜYORDU, ARTIK 8’E BÖLÜYOR’
İstanbul Maltepe’de yaklaşık 40 yıldır kasaplık yapan Mesut Beyefendi, gençliğinde köyünde besicilik yaptığını ve 200 kadar hayvana baktığını anlatıyor. Ona nazaran artışın en değerli iki nedeni, yemde dışa bağımlılık ve devletin çiftçiyi gereğince desteklememesi… “Çiftçi hayvan yemini kendi tarlasında yetiştiremediği için ayakta duramıyor. Adamın parası var ancak ekecek yeri yok. Dayanak de az. Devlet çiftçiye, besiciye, tarımla uğraşana takviyeyle vermediği sürece biz bu fiyatları tutamayız. Vatandaşın yatı var, yatta alem yapana yakıtı 2 liraya veriyor, çiftçilik yapana da 23 liraya mazot veriyor. Biri 2 liraya denizin üzerinde güneşleniyor, öbürü de 23 liraya ırgatlık yapıyor. Bu türlü şey olur mu?”
Peki artırımlar reyona nasıl yansıyor? En çok alınan eserin kıyma olduğunu söyleyerek şöyle devam ediyor: “Vatandaş bir kilo kıyma alıyordu, dörde bölüyordu. 250 gram 250 gram dört yemeğe yayıyordu. Artık bir kilo kıyma alıyor ve sekiz kesime bölüyor. Hatta artık gelmiyor bile. Hayatımda hiç bu türlü bir devir görmedim. Ete 50 kuruş, 1 lira, 1,5 lira artırım gelirdi, onu bilirdik. Artık devlet yüzde 48 artırım açıklıyor.”
Türkiye Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliği Genel Lideri Bülent Tunç ‘ÜRETİCİ KAR ETMESE BİLE ZİYAN DA ETMİYOR’
Türkiye Kırmızı Et Üreticileri Merkez Birliği Genel Lideri Bülent Tunç, üretici ve esnafla tıpkı görüşte değil. Yılın birtakım aylarında et stokunda azalma olsa da bunun genele yayılmayacağını söylüyor. Tunç’a nazaran piyasada et kıtlığı beklenmiyor. Hakikat planlama ile et üretiminin sürdürülebilir kılınacağını tabir ediyor.
“Her şeyin bedeli olduğu üzere etin de bir bedeli var. Lakin şu anda üretimle ilgili en ufak bir badire olmadığını söyleyebilirim. Her şey planlı ve gerçek yapılıyor. Yeni bakanımız kesimden birisi, kendisi tarım kurulu başkanlığı da yapmış. Bizleri daha yeterli anladığını ve üretimin istikrarlı bir formda sürdürülebileceğini düşünüyorum.”
Et fiyatlarının zamlanmasıyla üreticinin nefes aldığını belirterek, dalın daha çok üretmeye istekli olduğunu söylüyor: “Bizim üreticimizin tek kaygısı şuydu: Üretiyordu, ürettiğinin karşılığını alamıyordu. Şu anda üretici kar etmese bile ziyan da etmiyor. Tasamız şu, dünyadan kaynaklı birtakım meseleler ülkemize tesir ediyor ve üretici de tüketici de bundan nasibini alıyor.”
Son üç yılda çok sayıda üreticinin piyasadan çekildiğini belirten uzmanlar, kırmızı ette arz güvenliğinin sağlanabilmesi için üreticilerin sürdürülebilir yarar elde etmesi gerektiğini vurguluyor.
