Hüseyin Köse
“Çift hayatlı” (s.15), tek kanatlı bir uçuşla şairdir. Bu nedenle 48’lik bir ömrün darasını “ciğerden gelen sorular”ın hıncıyla almıştır, sarhoş mektupları deşifresiyle. Büyük bir yorgunluk ve unutkanlık veren gecesi -şayet safdil beklentilerin dilek kırpığı saatleri şimdi gelip çatmamışsa-, onda şiir olacak taşın ayağa değmesi üzere bir vahamete varmıştır. Kentli dervişlik makamına, aklın Ömer Hayyam katına da aslına bakılırsa inanç artığı bir küfrün alevli alkolüyle çıkmış birisidir Karataş. Kendine acıyarak güvenmenin yaradanı, aşka ve acze yatkın toyluğun okul bahçelerinde iki ders ortası keyifli teneffüsler bağışlayan harakirisi direkt yüreğe daldırmıştır hançerini, yaşama erincini kaşığından kesmek için… Hakikaten kendisiyle yapılan bir söyleşide de belirttiği üzere; şiire “teneffüste” başlamıştır. Şiirin etiğini kimi aciliyet gerektiren ihtiyaçlara bitiştirdiği yer de burası. Beş dakikalığına da olsa, devletten hayata kaçıştır her teneffüs; bazalt grisi karo yerlerden, renkli/kokulu silgilerden ve tebeşir tozlarından uzaklaşıp, beyaz ve kiremit rengi ortası kirli yüzeylerde mucizevi bir çiçek açış! Şiirinin hem çok koyu gerçekliğinin içtenliği bakımından hem de pek sızılı ezgisinin fantastiği açısından, hakikaten de yola çıkmak için kusursuz bir yer… Sonrası, kopan bağları tekrar ulama gayreti; kendini durmadan bir ihtiyaç üzere sunan insanlardan kaçıp kurtulma mesaisi, hatırladıklarını unutma oyununun şuuru sağırlaştıran sızısı ya da unuttuklarını yine unutamama olanaksızlığı. -Öyle ya, unutulmaya mahkûm şeylerdi madem, niçin hatırlamalı? Unutmanın kendisini de unutmadıkça vaktin belleğe yönelik istilasından nasıl kurtulmalı? Şu hâlde, “Haftanın saydam günleri”nde “kalp dağınıklığı” (s.13) da yetmez bazen şaire, “Bir Doğu Uykusu” isimli şiirde de dediği üzere, “kulakların kapısını iki sefer çalma” ısrarına durması gerekir.
“Sevgilerin insanı yorduğu” (s.20) yerde de, hiçbir batağa sığmayan hisler vardır; her ahenk uygunsuzdur tevile kalkışıldığında, her uygar kaygı konuşkan bir güdüyü çağırır. Istırap kuşu durmadan şakıyıp durur yaban bir lisanla ve vakitle bellekten eksilen şeylerin tortusunu en savunmasız, en alarga saatlerde üst üste yığar. Birinci gençlikte yüreğin hizasına yazılı olan şeyler, otuzlu-kırklı-ellili yaşlara gelindiğinde düpedüz solmaya başlar. Haliyle, anakronik bir terso gidişle, geçmişi geleceğe payanda eden beklentiler ve dilekler da eskiyip sarfiyat süratle. Vakit geçmezken bile geçer, insan her yaşta yaşlanır. Metodu dairesince ve uygun adım süzülüşlerle dünyevi bir sıkıntıyı isimlendirmeye çalışan “kadrolu” semazenler omuzlarında “bordrolu” bir sarhoşluğu döndürüp durdukça, insan hayat uzunluğu karşılaştıklarını “cadde uzunluğu unutur” (s.12). Bellek, işte biraz da bunun için gereklidir şahsa; yaşayabilmek için unutmak gerekir ve bu hakikaten düzgünleştirir, zıddı her ne kadar imkanlı bir fikir üzere görünse de…
Bu görece uzun mukaddimeye ilaveten bir birinci saptama olarak şu söylenebilir tahminen: Levent Karataş ağrının fantomunda durmuş mazisine kırık adamı yazıyor. Şimdisine hâkim ve mahkûm ola ola onu ömürsüz bir mecalin içine hapseden kırk sekiz yılın hıncını. Nitekim de bu hınç öylesine ağır ki, daha kitabının epigraf cümlesinde, Erasmus cephaneliğinden bir atımlık barut avuçlayıp kelamı doğrultmaya çalışan bir yekinişle şöyle diyor: “Hasta nefes aldıkça, umut vardır.” Var mıdır sahiden? Nefes ala ala havasına bile borçlandığımız bir hayatta birkaç hüzünlü heves değil miydi bizi iskeletlerimiz üzerinde bir sürüngene dönüştüren de? Öte yandan, nefes aldığına umutlanan niyet, daha baştan zafiri tüketmiş bir tahayyül gücü üzere de yorumlanabilir, tükenmiş şeylerden kendine yeni bir hayat var eden diğer cinsten bir başlangıçlar serisi olarak da. Sanki hangisi? İkinci mümkünlük daha kuvvetli üzere. Ne ki, üçüncü bir anlamsal seviye daha var güya burada; hastanın nefes alması, en çok da sağlıklı olma ümidini tüketir. Ömrün ekonomi-erotiği gereği, imkanlar kullanıldıkça çoğalacağına daha da azalır. Birincinin, birkaç nefeslik bir umutla ne yapılabilir? Birkaç adımlık bir yürüyüşle ne cinsten bir seyahate çıkılabilir ya da en fazla ne kadar uzağa gidilebilir? Dahası, seyahat mudur bu? İkinci olarak, soluğumuzun kesildiği anların sayısı veyahut toplamı değil miydi hayat denilen şey? Tıpkı kimi kadim yerli kabilelerinin üyelerinin yaşını hayatta gülümsediği anların sayısıyla ölçtüğü üzere. Hülasa, paradoksun ironi biçimini aldığı yerde umut üzere görünen şey de birden bilakis döner, imkânsızı imkanlı olanın ufkuna sokan potansiyel de. Ömrün her alanında geçerlidir bu. Geçmişin ne kadarı geçmiştir sözgelimi ne kadarı geçmemiş? Bizi duraksatan şey tahminen de şimdinin içindeki geçmiş hissinin yoğunluğu. Marlon Brando “geçmişi olmayan hiçbir şeyi bu âna taşımayın” demişti giderken. O kadar ömür dolu ve incinmiş… Tutkulu, gözü pek, asi, keyifli ve dünyadan onu yaşaya yaşaya bıkmış… Şayet onca ağır yaşamamış olsaydı, tahminen sonraki günleri bıktığı şeylerle avutacak kadar renkli bir yaradanı da olmayacaktı. Karataş içinse vaziyet bunun aykırısı: o, geleceği olmayan şeyleri taşıyor bu âna daima. Tahminen bir tematik ünite olarak “bedbinlik” ya da “gürültülü bir ıssızlaşma” hali. Kimi beşerler konuşa konuşa ıssızlaşırlar. Bazıları de geleceği çağıra çağıra. Lakin şimdinin sesi bütünüyle işitilemez hale geldiğinde yaşarlar günü. Hakikaten yaşarlar mı? Orası da meçhuldür ya… Nihayetinde kimse kimsenin içine düştüğünde bir kuyu değil artık. Kimse kimsenin tereddüdüne gerçek vakitli bir konuk değil.
Fantom Ağrı, Levent Karataş, 40 syf., 160. Kilometre Yayınları, 2021.
Bu ıssızlaşma mevzuu üzerinde biraz duralım. Gülten Akın da bitmeyen bir “kış”tan kelam etmişti; her seferinde bir “işte!” ünlemini de bir tıp hayıflanma biçimi olarak bilgili olanın dayanılmazlığını uzatmalı bir mecburiyet ve mahcubiyetle kabullenişinin sonuna ulayarak… Cümle ihmaller, berbat sevmeler, terk edilişler, güzel makus vefa kırıntıları ve tutulmamış kelamların peşi sıra sökün eden kimi bâtın ilenmelerle biçimlenmiş bir hayat ıssızlaşmış bir hayattır. Bir vakitten öbür bir vakit kaçmak veyahut konuttan dışarıya “kamyon kamyon çöp taşımak” da o denli (s.35). Hele ki bir de yaşanılmadan kalmış dakikalar “kalıcılığın müthiş yükünü taşıyorsa…” omuzlarında (s.20). Romeo günleri son bulmuş bir adam ya geleceğe hakikat uzayan yalnızlıklarının bekçisidir ya da gençliğinde kıyılamamış cildine kramplı bir kılıç üzere sokulan yaşlılığının. Sırf “Patrice” isimli şiirde değil, neredeyse kitabın tüm sathına yayılan ses sisteminde var bu. Durmadan kendi benine kendini hatırlatan incinmeler, etraftaki adiliklerin bolluğu ve ünsiyet bozuklukları, anneye “cam biberonlardan” (s.26) tutunmanın mutsuz ve karaşın çocukluğu, mesut aile albümlerinden arta kalmış tekne kazıntıları. Tüm bu dağınıklıklar, örselenmişlikler ve dağılmışlıklarla vahası gittikçe daha da genişleyen bir şuur spleeninden nasıl görünürse artık hayat…
Gidenlerin gerisi sıra sislenmeler var bir de. O yalnızlık mabedinin sade güneşleri. Yaşama eforunu çaresizce çeşitlendirme arayışları. Eksilen belleğin dokusuna eklenmiş üzere duran bir ikinci vücut duyumsayışları. Kapalı havalarda kapalı bir uygarlık imkânı, rakı masalarında dalgalı seyir… Telefondaki sesin sahibiyle buluşmak da nihayetinde bir kurgudur. Meskende yürümek veya dışarıda durmak da. Hangisi olursa olsun, bu edimlerin her biri, her gün ihtimali mümkün olan çok küçük bir farkla yeni baştan kotarılmak zorundadır. Mahvoluş da öyledir; kişi onu da onca tahnitçi mutluluğun içinden geçerek hak etmek zorundadır yaşarken. Dahası, bu ikisi ortasında öylesine bir müstahkem mevkii vardır ki, bu bakımdan öbür herkesten daha çok da Levent Karataş mahvoluşu yaşama direnciyle dizginlemiş birisi üzere görünür. Zira bir yanıyla mahvoluşu, fantom ağrısıdır onu ayakta tutan; öte yanıyla süreksiz bir sevince göç etmişliğiyle kendini en olmadık ihtimallerin ufkunda var kılma yetisi. Aksiyona gücü azlığının içteki bir hiçe temasıdır tahminen de yekinişini çok dışa dönük kılan. Sonuçta daima alacaklara hakikat yaşanmış bir ömürden geriye sonunda kala kala “melek anneler devranı mütarekesi”ne (s.28) demirlemiş bir serzeniş kalır.
Mahvoluşu dirençle dizginlemek dediğim, yaratıcı enerjiyi merkez alan bir kuvve(t)yle ilgili; içi yaban seslerle dolu bir yüklemle. Žižek, Rimbaud’nun şiirine atfen “harcanmamış gücün direnişi”nden kelam eder. Bu terkipten hareketle, Rimbaud şiirinin görünüşte pasif yapısının aksiyoncu çehresine bakar iki yüz yıl öteden. Bu öylesi bir şiirdir ki, her sözcüğü birçok koldan sayısız aksiyonla rabıtalantılandırırken öznesini yükleminden bağışık kılar. Ne var ki, onun şiirinde aksiyonla bilgilendirilmiş fikir (arzuyu tekrar büyük bir kuvvetle kendi içine savuran politik isyan) kâfi yoğunluğa eriştiğinde, zamansal bir sıkışma ve aciliyet baskısının da yönlendirmesiyle şiirin yatağı çok geçmeden kuvveden fiile evrilir. Böylelikle harcanmamış güçten geriye bir komün hayaleti, barikatlarla sarsılan bir çağın giyotinle sonlanmış ruhu ve geleceğe ait koskoca bir idealist yıkım kalır. İşin özeti şudur ki, her bilinmeyen fısıltı ihtilaller yaratır. Karataş’ın narsisistik-sarkastik şiirinde her bakımdan harcanmadan kalmış bir gücün kelamla bedenlenmiş yıkımları var. Nazarı topyekûn yitirilmiş romantik/idealist bir yataktan ayırıp küfre sevk eden, yitikleri ironik sözcüklerle bezeyerek “kalbe nefretle batırılmış iğnelerden” (s.29) geçiren ve mütemadi hayalini kurup durduğu bir hayattan tutkun düşmüş, ancak yeniden de “düşleri hayal göklerinde tutmak için” (s.33) çabalayan bir yaşamsal inada bedellenme var. Tutunmak denen şeyi öteki türlü nasıl adlandırmalı?
***
Kendine bu harabati yakınlık, kelamda dostlar, gölge hayatlar, hayali akrabalıklar, az buçuk sağlıklı bir vücut fikri ve en nihayetinde de var kalma gücünü ve gücünü teşvik edecek hasar görmez beşeri bir iklim gerektirir. Kişi bu türlü bir haldeyken, kendisini psişik yetilerinin şimdi donmadığı, heveslerinin alabildiğine çağıldadığı, suskunluktan şişmiş dileklerine içtenlikle art çıkılan bir muhitte bulur. Bir kendi olmuşluğuna bakar, bir başkalarının olmamışlığına… Olmamış şeyler ortasından kendini oldurmanın zorluklarını görür. Cefalı hayat duvarına bir çentik daha atar. Akıllı uslu sulardan geçer. Aşklardan, sevgilerden. Masumiyet dinine kirpiklerini döker. Kimin dost kimin düşman olduğunu anladığında ise, insanların potansiyellerini sınamaktan da vazgeçer artık. Bu durum kısa bir müddetliğine huzursuz bir karmaşayla öğrenilmiş gerçeğin ürkekliği ortasında düzgün geçimli bir vakit yaratır. Kişi bir anlığına da olsa her şeyi anladığını sanır. Fakat fazla uzun sürmez bu hâl. Vücuduyla, zihni ortasına gerili geniş ve derin uçurumlar üstünde bulur kendini yine. Öz-benliğiyle bu çok meşguliyet, vakitle yaşama görüşünü bileye bileye köreltir. Gözlüğü takınca birden görmez oluverir önünü, ağzını açıp birinci sözcüğü terennüme kalkıştığında ahraz. Aranıp da bir türlü bulunamayan o kılçıksız imkana gelince; bu, tam da Nietzsche’nin “alışılmış şartlardan kurtulma enerjisi” dediği şeydir. Enerjiyi bulan kurtulur kendi zihninin azabından, bulamayan çölleşir.
Hep oradadır kapı, ancak çıkıp gitmek şahsa kalmıştır. Ya da çıkıp gelmek… Tıpkı şimdilerdeki Güney Kore menşeili Squid Game dizisinin pek kışkırtıcı, pek manidar politik gerçeğinde olduğu üzere. Bu açıdan, oyunda kalmak ya da kalmamak da. Varoluşun her iki veçhesi de geniş bir aleniyete alışılmış. Oyundayken ölmemeye bakmak, oyun dışı bir hayattayken de. (Belki de en çok o vakit.) Üstelik ikincisi çok daha alçaltıcı. Sanki hangisi daha yenileyici bunların? Kimine sorarsanız vefatlar ve bitişler başlangıçlardan daha tazeleyici; krizler vakitle daha berrak bir şuur doğurmakta beşerde, yalnız ömrün edimleri de temelden terbiye edici. Beklenmedik bir baht dönüşü var güya tüm bu duygulanımlarda. Tabana vur, manevi doruklarla tanış, sonra tekrar dünyanın çiçek açtığı kısımları görürsün diyen bir acı idrak. Kısır yahut akıcı, döngü bu. Özetle; “İhtiyarız bunun dünyada tedavisi yok” (s.10).
Kaynakça
“Kekeler Konuşuyor”, http://dabaddest.org/DaBaddest_Online_14/html/kekeler.html
