Macaristan seçimleri: Riskler Türkiye’deki muhalefet için de geçerli

Siyaset Bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun’a nazaran Macaristan seçimleri kamuoyu araştırmalarının güvenilirliği konusunda önemli bir sorgulamaya neden olacak nitelikte. Macaristan’daki seçimlerden evvel iki tarafı başa baş gösteren kamuoyu araştırmalarının bulgularına ihtiyatla yaklaşmak gerektiğinin açığa çıktığını söyleyen Tosun, bunun bilhassa kutuplaşmış toplumlarda seçmenlerin parti tercihlerini açıklamak yerine gizlemeyi tercih edebildiğini gösterdiğini söyledi. Tosun’a nazaran Macaristan’daki seçmenin tavrı büyük kentlerle taşra ortasında farklılaşıyor ve bu noktada Türkiye’ye benziyor.

Altı muhalefet partisi Orban’a karşı birleşirken bir ön seçime gitmiş, Budapeşte Belediye Lideri Gergely Karacsony son seçimlerde muhalefet ismine yarışan Zay’i destekleyerek çekilmişti. Budapeşte Belediye Lideri Karacsony’nin daha tanınan bir figürken daha az tanınan olan Zay’in aday gösterilmesinin dezavantaj yarattığını belirten Tosun’a nazaran ‘Türkiye’deki muhalefetin önümüzdeki seçimlerde tanınan adaydan vazgeçmemesi’ gerekiyor. Tanınan adayların kitleleri sürükleyen bir aktör olabildiğini, bunun yanında birikiminin ve donanımının da kıymetli olduğunu vurgulayan Tosun Türkiye’deki muhalefetin Macaristan seçimlerinden çıkaracağı derslere dair şunları kaydetti:

“Macaristan, Türkiye’deki muhalefetin potansiyel cumhurbaşkanı adayı için partiler üstü bir kimliğin seçim kazanma ihtimalinin düşük olacağının sinyallerini verdi. Muhalefetin adayı Zay, her ne kadar siyasetin içerisinde olsa da çok politik bir figür değildi. Politik figür olmadan, kitleleri peşinden sürükleyecek bir aday olmadan, yalnızca toplumun kıymetleriyle özdeşleşiyor diye o pahaların içerisine oturan bir adayla yola çıkmanın riskli olduğunu Macaristan örneği de göstermiş durumda.”

‘MUHALEFETİN SİYASAL ÖNERMELERİNİN TESİRLERİNİ SEÇMENE ANLATMASI ÇOK ÖNEMLİ’

Macaristan’da oluşan muhalefet ittifakının “Orban karşıtlığı” üzerinden süreci götürdüğünü, emellerinin “Seçimi kazandırmamak” olduğunu belirten Tosun’a nazaran Türkiye’de de “Erdoğan karşıtlığı” üzerinden işleyen bir muhalefet var. Türkiye’deki muhalefetin Macaristan muhalefetinden farklı olarak politik önermeleriyle bu tersliği doldurduğunu, bunu da “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” üzere tekliflerle yaptığını söz eden Tosun, “Bundan sonra Türkiye’deki muhalefetin, seri bir biçimde bu siyasal önermeleri gündelik hayatta tesirleri ne olacak sorusuna cevap vererek seçmene anlatması gerekiyor. Bunu kesinlikle ekonomik önermelerle de destek etmesi lazım” dedi.

Victor Orban’ın seçimi kazanmasında, ülkedeki ekonomik göstergelerin çok makûs olmamasının hissesinin olduğunu, Türkiye’deki ekonomik tablonun Macaristan’a nazaran çok daha makus olduğunu belirten Tosun, “Türkiye’de, partizan seçmen dışında merkezde konumlanan yüzde 20 oranındaki kararsız seçmenden her partiye gidebilecek seçmen olduğunu düşünüyorum. Macaristan ile Türkiye’ye birebir bakmamak gerekiyor. Macaristan’ın kendine mahsus politik coğrafyası, ekonomik dinamikleri var” diye konuştu.

Prof. Dr. Tanju Tosun

‘ADAY VE İTTİFAK TARTIŞMALARININ YERİNE NET BİR DERS ÇIKARMALI’

Dokuz Eylül Üniversitesi Araştırma Vazifelisi İlteriş Ergun ise Türkiye’de ittifakın genişletilmesi ve aday üzerine yapılan tartışmalara dikkat çekti, “Macaristan seçimleri, adayın kimliğinden ve muhalefet bloğunun genişleyip genişlememesinden daha değerli ögenin siyasal strateji olduğunu gösterdi” değerlendirmesinde bulundu. Macaristan’da muhalefetin 6 değil de 8 parti ile ittifak kursa da sonucun farklı olmayacağını belirten Ergun, Macaristan muhalefetinin Orban iktidarının kurguladığı kutuplaşma ve kamplaşma stratejisinin karşısında “ne bertaraf edecek kurgu” ne de “yeni bir kutuplaşma ekseni kurmadıklarını” söyledi.

Seçimlerin altı muhalefet partisinin ortak adayı Zay’dan ötürü mı kazanılmadığı tartışmasının yanlışsız olmadığını belirten Ergun’a nazaran ön seçimde yarışan öteki adaylar Klara Dobrev ya da Gergely Karacsony ile de seçime gidilse çok farklı bir sonuç çıkmayacaktı. Otoriter bir rejimle muhalefetin gayret ettiğini, seçmene ulaşmanın sıkıntı olduğunu, adayın kimliğinin “sol, liberal, muhafazakâr milliyetçi” olmasının ikincil bir öge olduğunu vurgulayan Ergun, şunları kaydetti:
“Önemli olan seçmene ulaşabilecek stratejiler ortaya koymak. Burada Türkiye muhalefeti aday ve ittifak tartışmalarının yerine net bir ders çıkarmalı. Burada kıymetli olan popülarite değil. Orban kolay bir otoriter önder de değil. Çok güçlü bir stratejiye sahip bir önder. Çok derin bir legalleştirme ve kendi siyasetini kurgulayabilme yeteneğine sahip entelektüel networke sahip. Bu perspektiften bakınca kendi seçmenine vadettiği şeyler, o seçmenin tarihi kimliğinden ve ortak belleğinden de süzülüyor. Macar halkı onların tarih kitaplarından öğrendiği ve tarihte de yazdığı formda, Türklerin, Avusturyalıların ve Rusların egemenliği altındaydı. Egemenlik Macarlar için tramvaydı. Artık muhalefet Ukrayna probleminde bir durum aldı. Muhalefet daima olarak AB ve NATO’yu şahit göstererek, Macaristan’ın yerinin burası olduğunu belirterek siyasal telaffuz tutturdu. Buna karşılık Orban yanıt olarak ‘Biz ne Batı ne Rusya dostu, Macar dostuyuz’ telaffuzuyla karşılık verdi. Bu telaffuz belleğe atıf yaptı ve egemenlik travmasını tetikledi.”

İlteriş Ergun

‘MACARİSTAN İLE TÜRKİYE ORTASINDA ZITLAŞAN NOKTA EKONOMİ’

Ergun’a nazaran sık sık kıyaslanan Orban ile Cumhurbaşkanı Erdoğan ortasında iktisat alanında atılan adımlara dair de farklılıklar mevcut. Orban’ın Erdoğan’a nazaran iktisat alanında daha rasyonel olduğunu, Macaristan’da son devirde faiz artışı, toplumsal refah harcamaları üzere adımlar atıldığını hatırlatan Ergun, “Orban’ın partisi sağ parti fakat toplumsal demokrasiye mahsus ekonomik araçları da kullanan bir sağ parti. Bu ekonomik tabanı kaybetmeden tutabildi. Türkiye’de zıtlaşan nokta bu. Türkiye’de muhalefet ismine burada avantaj var. Türkiye’de bu noktanın üzerine giderek bir sonuç alınma ihtimalini görebiliriz” dedi.

CHP: SONUÇLARIN TÜRKİYE’YE ÜMİTSİZLİK OLARAK İTHAL EDİLMEYE ÇALIŞILMASI GERÇEK DEĞİL

Peki Türkiye’deki muhalefet Macaristan’daki seçimlerin sonuçlarını nasıl okuyor? CHP Genel Lider Yardımcısı İstanbul Milletvekili Fethi Açıkel, dünyanın farklı ülkelerinde yapılan tüm seçimler üzere Macaristan seçimlerini de kampanya süreci ve seçim sonuçları bağlamında etüt ettiklerini söyledi. Fakat her ülkenin kendine has iç dinamikleri, siyasal ve ekonomik özgünlükleri olduğunu belirten Açıkel, “Macaristan’daki seçim sonuçlarının Türkiye’ye ümitsizlik olarak ithal edilmeye çalışılmasını ve sıklıkla karşılaştığımız üzere çaresizlik psikolojisine tahvil edilmesini gerçek bulmuyoruz. 2019 Mahallî Seçimleri’nin galibinin, CHP ve Millet İttifakı öncülüğünde Demokrasi İttifakı olduğu ve o tarihten bu yana saray iktidarının büyük bir gerileme ve moral çöküş yaşadığını görmemek kusur olur” diye konuştu.

Türkiye kamuoyunda, “Macaristan Modeli” ya da “Finlandiya Modeli” üzere modellerin “yüceltilip”, “beklenti” oluşturulup, akabinde “umutsuzluk” pompalanmasını yanlış bulduklarını belirten Açıkel, “Gerek bizler, gerekse bu alanda çalışan akademisyen ve uzman arkadaşlarımız ile birlikte Macaristan seçimlerinin Viktor Orban’ın kazanacağını öngörmüştük. Ukrayna savaşı ve makûs geçen kampanya periyodu, Macaristan seçim sistemi ile birleşince beklenen sonuç gerçekleşti” dedi.

Fethi Açıkel

‘KILIÇDAROĞLU MODELİNİN BAŞARISI’

Farklı ülke tecrübelerini önemsediklerini ancak Türkiye açısından ‘Kılıçdaroğlu Modeli’ne farklı bir nitelik ve ehemmiyet atfedilmesi gerektiğini belirten Açıkel, “Genel Liderimiz Kemal Kılıçdaroğlu’nun ve CHP’nin öncülüğündeki ittifak, Türkiye’de diyalog ve iş birliği siyaseti ile kazandığı mahallî seçim başarısı nedeniyle dünyadaki başka siyasi partilere ve emsal ittifak arayışlarına model oldu” dedi.

Millet İttifakı olarak hem cumhurbaşkanlığı hem de genel seçimleri kazanacaklarını AK Parti iktidarının da bildiğini söyleyen Açıkel, “Genel Liderimizin uzun yıllardır sabırlı, kararlı ve itidalli bir halde yürüttüğü otoriter popülist iktidara karşı Millet İttifakı ve vatansever demokratlar dayanışması önümüzdeki birinci seçimde bu rejime son verecektir. Zira kucaklayıcı ve birleştirici bu siyaset üslubu; Türkiye’de demokrasiden yana olan tüm yurttaşlarımızı ve toplumsal kesitleri bir ortaya getirmiştir” dedi. Açıkel kelamlarını şöyle sürdürdü: “Bu samimi diyalog ve kucaklaşma siyasetini Kılıçdaroğlu’nun misyona geldiği birinci yıllara kadar götürmemiz mümkün. Yani, her ne kadar Siyasi Partiler Kanunu’na nazaran siyasi partiler ortasındaki ittifaklar 2018 yılından itibaren yapılabiliyor üzere gözükse de Genel Liderimizin yürüttüğü samimi diyalog, kucaklaşma ve birliktelik siyaseti, farklı formüllerle 2014 lokal seçimlerinde ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de 2015 seçimlerinde de Adalet Yürüyüşü’nde de referandumdaki ‘hayır’ kampanyasında da vardı. Yani ağır olarak son 4 yıl üzere gözükse de aslında bugün Millet İttifakı ve altılı başkanlar birlikteliğine yansıyan siyaset anlayışı, aslında çok daha öncesine kadar uzanmaktadır. Kılıçdaroğlu Modeli’nin başarısı bu yüzdendir.”

HDP: MACARİSTAN’DAKİ RİSKLER TÜRKİYE’DEKİ MUHALEFET İÇİN DE GEÇERLİ

HDP Diyarbakır Milletvekili, TBMM Dışişleri Kurulu üyesi Hişyar Özsoy’a nazaran ise Macaristan seçim sonuçlarından Türkiye’deki muhalefetin çıkaracağı dersler var. Macaristan seçimlerinin akabinde “Orban karşıtı” olmanın yetmediğinin görüldüğünü belirten Özsoy, Türkiye’deki muhalefetin bilhassa düşünmesi gereken noktanın bu olduğu görüşünde. Türkiye’deki muhalefetin “Parlamenter sisteme geri döneceğiz”, “Başkanlık sistemini ortadan kaldıracağız” üzere soyut kimi tartışmaların ötesinde, toplumun önüne koyabildiği net bir projenin olmadığını savunan HDP’li Özsoy, cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olarak “popüler” bir ismin çıkmasından fazla somut telaffuz ve siyasetler geliştirmesi gerektiğini belirterek şunları kaydetti:
“Mesele daha tanınan daha karizmatik birisinin öne çıkması değil. Bunu en çok Ankara’da İstanbul’da gördük. O kadar belediye başkanlığı kazanıldı. Bu insanların şahsi karizması ya da popülerliğiyle ilgili değildi. Çok daha tanınan olan beşerler geçmişte kazanamadılar. Ortada bir siyasal konjonktür var. Toplumda çok önemli bir değişim dileği var lakin bu arzuyu siyasete telaffuz olarak çeviri edecek bir muhalefet hâlâ yok. Muhalefet bu bahiste net, kararlı, hakikat düşünülmüş, adaletinden toplumsal barışına kadar önemli bir projeyle toplumun önüne çıkamazsa Macaristan’daki riskler Türkiye’deki muhalefet için de geçerlidir.”

Hişyar Özsoy

‘MESELE YALNIZCA NEGATİF BİR AJANDAYLA İKTİDARA KARŞI OLMAK DEĞİL’

“Bittiler, artırımlar geliyor. Bu iktidar gidici, bizler geleceğiz oturacağız’ üzere telaffuzlar çok optimist ve siyaseti bilmemeyle ilgili. Alışılmış ki Türkiye ile Macaristan farklı ülkeler, ekonomik göstergeler farklı ama Türkiye’deki muhalefetin bu seçim sonuçlarını bir düşünmesi lazım. 2019’da Budapeşte seçimlerinde İstanbul modeli uygulayan muhalefet kazanmıştı. Lakin bakın Budapeşte’yi kazanmak direkt olarak genel seçimleri belirlemiyormuş. Nereden nereye? Muhalefetin kuru, kaba ve soyut bir Erdoğan aykırılığının ötesinde, ikna edebilecek demokrasi, iktisat, iç barış, hukuk programını toplumun önüne koyması, gerçek düzgün bir adayla da bunu sunması lazım. Problem yalnızca negatif bir ajandayla iktidara karşı olmak değil müspet bir ajandayla mevcut durumdan çıkış yolu göstermek. Bunun umudunu ve motivasyonunu halka götürebilmek.”

İYİ PARTİ: TÜRKİYE İLE MACARİSTAN KIYASLAMASI YANLIŞSIZ DEĞİL

İYİ Parti Memleketler arası Siyasetler Lideri Ahmet Kamil Erozan’a nazaran ise farklı dinamikleri olan Türkiye ile Macaristan ortasında benzerlik kurulması gerçek değil. Macaristan’ın otoriter karakteri ve muhalefet yapısı ile Türkiye’deki iktidar ve muhalefetin yapısının birebir olmadığını savunan Erozan, “Bizim direncimiz daha yüksek. Kendimize olan inancımız de daha farklı. Orban’ın iktidarda kalmayı becermesiyle Türkiye’yle paralellik kurmak hakikat değil” dedi. Erozan bunun nedenini şu sözlerle açıkladı:
“Macaristan’da enflasyon yüzde 61 miydi? Oradaki adamın ekonomik performansıyla bizdeki adamın ekonomik performansı ortasında, Türkiye aleyhine önemli bir fark var. O adam vatandaşına ekonomik ölçüde vadettiklerini bir ölçüde sağlamış ki vatandaşları ona inancını tazelemiş. Ülkeler ortasında başta ekonomik olmak üzere datalara bakıldığında bizdekinin bir muvaffakiyet hikayesi üretemediği bir tarafa gelecekte de bir muvaffakiyet hikayesi üretemeyeceği kanaati var. Münasebetiyle önümüzdeki devir Türkiye’deki seçimler ekonomik performans üzerinden gerçekleşecektir.”

Ahmet Kamil Erozan

DEVA: TÜRKİYE AÇISINDAN ÇIKARILMASI GEREKEN DERSLER VAR

Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA) Genel Lider Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu’na nazaran de Macaristan ile Türkiye’nin sosyo-ekonomik yapısı tıpkı değil. Macaristan’da ekonomik tablonun “gayet iyi” kabul edildiğini, işsizlik oranının düştüğünü belirten Yeneroğlu’na nazaran Orban’ın uzun yıllardır sürdürdüğü AB aykırısı popülist siyasetleri Macaristan halkı nezdinde başarılı kabul edildi. Macaristan’da göç krizinin “demokrasi, hukuk ve insan onuru” açısından çok müthiş bir propagandasının yapıldığını, bu durumun topluma tesir ettiğini belirten Yeneroğlu’na nazaran sonuçlara bakarken bunların göz arkası edilmemesi gerekiyor.

Mustafa Yeneroğlu

Macaristan seçimlerinde asıl sorunun muhalefetin aday belirleme sürecinde yaptığı yanlışlardan kaynaklandığını belirten Yeneroğlu, bu noktada Türkiye açısından çıkarılması gereken dersler olduğunu söyledi. Macaristan’da toplumun beğenisini kazanabilecek kapasitede bir aday üzerinde muhalefetin uzlaşamadığını, muhalefetin adayları ortasında sürtüşmelerin açığa çıktığını söyleyen Yeneroğlu şunları kaydetti:
“Adayın kendisi, kendi memleketinde sevilen güçlü bir kişilik değildi. Bu durumda adeta yanlış bir seçimle tüm ülkeye bir biçimde ortak aday olarak sunulmuş oldu. Bu çok yanlış oldu. Son aylarda zati anketlerde Orban açık orta öndeydi. Macaristan örneği, tüm toplumun takdir edebileceği, oy verebileceği ve birinci cinste seçimi açık orta kazanabilecek bir aday üzerinde uzlaşma zorunluluğunu ders olarak Türkiye’ye bırakıyor.”