Mustafa Güler’in ‘İş İnsanı Gözüyle İktisat, Demokrasi, Siyaset’ kitabı, Ütopya Yayınevi tarafından yayımlandı. Güler kitapta, Cumhuriyet’in kuruluşundan bugüne yaşanan ekonomik ve siyasi gelişmeleri inceliyor. 1980 Darbesi sonrası kendisi de 1402 sayılı Sıkıyönetim Maddesi’yle kamu misyonundan çıkarılan Güler, Türkiye’nin 100 yıllık Cumhuriyet tarihinde yaşanan dönüm noktalarını da kitapta kıymetlendiriyor.
Ankara Üniversitesi Lisan Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nden (DTCF) Jeomorfolog olarak mezun olan Mustafa Güler, 12 Eylül sonrası kamu vazifesinden çıkarıldı. Güler, iş dünyasına katıldıktan sonra MESİAD üyeliği, MESİAD İdare Konseyi Başkanlığı (4 yıl) ve Yüksek İstişare Heyeti Başkanlığı (6 yıl), Doğu Akdeniz Endüstrici ve İş Adamları Dernekleri Federasyonu (DASİFED) Kurucu Devir Başkanlığı, TÜRKONFED İdare Konseyi Lider Yardımcılığı vazifelerini yürüttü.
Güler’le ‘İş İnsanı Gözüyle İktisat, Demokrasi, Siyaset’i konuştuk.
12 Eylül 1980 darbesinden sonra Sıkıyönetim tarafından gönderilen “sarı zarfla” kamu misyonundan bir daha dönememek üzere çıkarıldınız. O devri kısaca kıymetlendirebilir misiniz?
12 Eylül, faşist yönetimlerin en berbat ve en acımasız yüzlerinden biridir. Eleştiren, sorgulayan farklı düşünen kamu görevlilerini yargısız işten çıkararak topluma göz dağı vermek ve sisteme muhalif olanları açlığa mahkum ederek burunlarını sürtmek için toplu bir cezalandırma sistemidir.
O güne kadar hukuk devleti görünümlü yönetimde kamu vazifelisi olmak biraz da ayrıcalıklı bir durumdu. Kurucu güç olan asker-sivil bürokrasi, kendisinin de içinde bulunduğu kamu görevlilerine çok kıymetli ayrıcalıklar da yaratmıştı. Kamu vazifelisi olarak atandıktan sonra katılaşmış ağır cezalık bir cürüm işlemedikçe, işten çıkarılma yoktu. Birinci kez 1402 sayılı yasa değiştirilerek buna yol açıldı. Sisteme muhalif olduklarına inandıklarını, yargı kararına da gerek görmeden direkt sistem dışına çıkarma yetkisi kullandılar.
‘YURTTA BARIŞ HİÇ OLMADI’
Genelde unutkan bir toplum olduğumuz söyleniyor; bu nedenle 100 yıldır benzeri sıkıntılar yaşandığını düşünmek mümkün. Sizin kitabınızda da farklı periyotlarda misal problemlerin ülke gündemini meşgul ettiğini görebiliyoruz. Sizce hangi nedenlerle tıpkı sıkıntıları yaşıyoruz? Misal problemleri yaşamamız çeşitli kesitlerin argüman ettiği üzere toplumsal hafızamızın zayıflığından mı, yoksa Türkiye’nin temel sıkıntılarını ortadan geçen 100 yıla karşın çözememiş olmasından mı?
1924 Anayasası’yla başlayan tekleştirme ve tek tip insan yaratma amacı, içinde potansiyel bir tansiyonu taşımaktadır. 1925 Pir Sait İsyanı’nı tekleştirmeye birinci büyük itiraz olarak görmek gerekir. Devamındaki Takrir-i Sükun Kanunu ve İstiklal Mahkemeleri, bütün muhaliflerin tasfiyesini öngören bir başlangıçtır. Fethi Okyar’ın duruşuyla İsmet İnönü’nün duruşu çok değerli bir yol ayrımına da işaret eder. Okyar ve mebusların kıymetli bir kısmı, Pir Sait Olayı’nın başa çıkılabilir bir asayiş sorunu olduğunu savunurken, Mustafa Kemal ve İnönü kümesi bunun bir isyan olduğunu münasebet olarak gösterip çok sert önlemlerin alınması gerektiğini düşünür. Alınan sert önlemlerin devamında, bunun yalnızca Kürtlere dönük tedbirler olmadığı, başta yakın silah arkadaşları olmak üzere, farklı düşünen herkesi tasfiye gayeli olduğunu görüyoruz. Başta İzmir Suikast davası olmak üzere pek çok kişi İstiklal Mahkemeleri’nde, 3 Aliler Divanı’nda çok ağır cezalarla cezalandırılarak tasfiye edilmiştir. 3 Aliler Divanı’nda alınan ve uygulanan kararlarla toplumun tamamı üzerinde büyük bir kaygı ve dehşet rüzgârı estirilmiştir. Savaş sonrasında da sivil görünümlü lakin savaş şartlarında dahi güç uygulanacak sert kararlarla askeri bir idare sergilenmiştir.
İttihat ve Terakki’nin beyni olan Talat Paşa’nın tekleştirme uygulamalarıyla iktisadın merkezinde yer alan Türk olmayan bütün ögeler göçe zorlanırken, iktisat felç edilmiştir. 1930’da kurulan Özgür Fırka’ya olan inanılmaz ilgi toplumun bu yönetimden bir an evvel kurtulma gayretidir. Bir yandan kapanan iş yerleri, öteki yandan eski asker görünümlü zorbaların köylülerin bütün topraklarına çökerek el koyması, toprağı işleyen köylülerin üretimden uzaklaştırılarak yarıcı pozisyonuna itilmesi yoksulluğun kurumsallaştırılarak sürmesidir. Yaşar Kemal’in baş yapıtı ‘İnce Mehmet’ buna işaret eder. İnce Mehmet’i isyana götüren süreç, halkın haksızlığa isyanıdır. O gün başlayan süreç bütün vakitlerde farklı telaffuzlarla devam eder.
98 yıldır İttihat Terakki geleneğinin yarattığı tekleştirme amacı sürmektedir. Sol görünümlü CHP İttihat Terakki’den beslenirken, sağa kaynaklık eden DP geleneği de İttihat ve Terakki geleneğine bağlıdır. Bayar ve arkadaşları sivil telaffuzlu olmakla birlikte İttihatçı geleneğini sürdürür. Değişiktir, sosyalist olduğunu söyleyenlerin kıymetli bir kısmı de ittihatçı geleneği savunur. “Yurtta Barış Dünyada Barış” telaffuzuna karşın komşularımızla gerginliğin sürdürülmesi bir idare biçimine dönüşürken, yurtta barış hiç olmadı. 98 yıldır “iç düşman”la savaşmaya devam edilmektedir. Ekonomik kaynakların çok kıymetli bir kısmı bu savaşta tüketilmektedir. İç düşmanla savaşırken, bir yandan üretilen kaynaklar burada tüketilirken, öteki yandan asayiş gerekçesiyle doğuda boşaltılan köylerde yaşayanların batıya sürülmesiyle tarım ve hayvancılığın kaynakları kurutuldu. Köylerinden sürülenlerle büyük kent varoşlarında işsiz ve muhtaç beşerler ordusu yaratıldı. Tekleştirmenin ideoloğu Talat Paşa, yönetenlerin beyinleri ve ülkülerinde daima yaşarken, Enver Paşa’nın cihatçı ruhu günümüzün iktidarınca yaşatılmaktadır. Sağcısı da, solcusu da İttihat ve Terakki’nin ruhundan kurtulmadıkça ülke huzura kavuşamaz. Zira Anadolu farklı inanç, farklı etnik köken ve farklı kültürlerin birlikte yaşadığı büyük bir ailedir. Herkes mesken sahibi olup kiracısı yoktur.
İş İnsanı Gözüyle İktisat Demokrasi Siyaset, Mustafa Güler, 528 syf., Ütopya Yayınevi, 2022. Kitabınızda sık sık toplumsal barış vurgusu yapıyorsunuz. Anadolu’nun varlıklı bir ortak kültürü barındırdığını belirttiğiniz önsözde, ülkenin insan kaynağının barış periyotlarında ileri uygarlıkların yaratıldığını, toplum barışının bozulduğu periyotlara ise yoksulluklar yaşandığını belirtiyorsunuz. Bunu biraz açar mısınız?
Toplum barışı, dayanışmanın ve güçlü olmanın ana kaynağıdır. Barışın olmadığı periyotlar toplum gücünün içeride tüketilmesine ve birbirini yok etmesine neden olur. Akabinde yokluk ve dağılma süreci gelir. İnsanların inancı ve etnik kimliği onun kutsalıdır. Buna dokunmamak ya da tartışmamak gerekir. Bireyin kutsalı şuurla seçtiği bir durum değil, içinde doğduğu dünyadır. Kutsallar ölçülür biçilir objeler değildir, subjektiftir, kabule dayalıdır.
Roma İmparatorluğu’nun bin yıllar süren iktidarlarının çatırdaması, 324 yılında İznik Konsülü’yle başlar. Bin yıllardır farklı inançtan olup barış içinde birlikte yaşayanlar, Hıristiyanlığın resmi din olarak kabul edilmesinden sonra Hıristiyan olmayanlara karşı iş savaş başlatır. Başlatılan iç savaş, imparatorluğun bitmesiyle sona erer. Barış ve dayanışma devirlerinde Anadolu beyliklerinden Selçuklu İmparatorluğu doğarken, 1240 yılındaki Babai İsyanı’na giden süreci yarattıktan sonra yıkılır. Barış ve dayanışma periyotlarında küçük Osmanlı Beyliği’nden Osmanlı İmparatorluğu doğarken, ayrışma devrinin başlangıcı olan Hilafetin Osmanlı’ya geçişi ayrışma ve çatışma devirlerinin başlangıcıdır. Tekleştirme uğraşı, iç savaşı büyüterek kaçılmaz sonu yarattı. Zira imparatorluk bütün gücünü içeride tüketmeye başlar.
Cumhuriyet periyodunda de her yeni iktidar yeni vaatlerle umut olurken toplumda tansiyon azalır, üretim büyür. Umut azalınca tansiyon artar ve yoksulluk tekrar başlar. Toplum barışı refahın teminatıdır.
‘DEMOKRASİ OLMADAN İKTİSAT BÜYÜMEZ’
Türkiye bir müddettir önemli bir ekonomik ve siyasi kriz yaşıyor. Siz, ülkenin bir türlü gelişememesinin nedenini de demokrasinin yerleşmemesiyle ilişkilendiriyorsunuz. Nedir demokrasinin gelişmemesini sağlayan ögeler? Türkiye misal krizlere mahkûm mu?
Türkiye üzere stratejik kaynakları kâfi olmayan ve hazine kaynaklarının tamamı insanın üretimi ve bölüşümü üzerine heyeti ülkelerde idare insan odaklı olmak zorundadır. İnsanın devlet ve hükümet karşısındaki tek garantisi hukukun üstünlüğü, yargı bağımsızlığı ve yönetimin yargılanıp hesap verebilir olmasına bağlıdır. Hukukun üstünlüğünün karar sürmediği ortamlarda birey kendisini inançta hissetmez; inançta olmayan birey, kendisini geliştirip üretimde faal rol alamaz. Üretime katılamayan birey, fakir ve muhtaç durumda kalırken, iradesine yabancılaşır ve hiçleşir. Birikimi olan bireyler ise yatırımlarını kendisini inançta gördükleri yurt dışı mecralara yaparlar. İç ve dış ticaretin teminatı hukukun üstünlüğüdür. Demokrasi, insan hakları için hukukun üstünlüğü, yargı bağımsızlığı ve herkesin natürel hakim karşısında eşit ve ayrımsız hesap verebilme teminatıdır.
Avrupa’da da yüzyıllar boyunca büyük savaşlar yaşandı. Savaşların halka yoksulluk dışında hiçbir şey vermediği yaşanan acı tecrübeler sonunda öğrenildi. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra demokrasiyi keşfetti ve büyük bir barış adası oldu. Bundan sonradır ki evvel AET, sonra AB oldu. Cumhuriyet tarihimiz boyunca ana unsurlar en sona bırakılırken, hiçbir vakit demokratik hak ve özgürlüklere sıra gelmemiştir. Kitabın son kısmında yer verdiğim Dünya Bankası’nın yayınladığı bir grafikte, hukukun üstünlüğü ile iktisat ortasında nasıl bir sıkı bağ olduğu görülüyor. Bunun içindir ki demokrasi olmadan iktisat büyümez, iktisat büyümedikçe demokrasi yerleşmez. Demokrasi vazgeçilmezimizdir. Yoksa krizlerden kurtulamayız.
Kitabınız, Türkiye’nin alışık olduğu yeni bir çalkantılı periyotta çıktı. Toplumsal tansiyonların arttığı bir devirde bu türlü bir kitabın bu tansiyon nedeniyle objektif olarak değerlendirilemeyeceğine ait tasalarınız oldu mu?
İş insanı olmak, siyasi taraftarlığa en az meyilli olmayı gerektirir. Dükkanımıza gelenlerin nereli oldukları, ne düşündükleri ya da neye inandıkları konusu bizi en az ilgilendirir. İş insanı, müşterinin beğendiği mal ya da hizmetin bedelini ödeyerek çıkmasını bekler. Ticaretin gelişmesi için işsizliğin ortadan kaldırılması ve bireyin alım gücünün güzel olmasını bekler. İş insanı, hukuksuzluğu ve gerginliği sevmez. Toplumun küçülen ekmeği, iş beşerinin da ekmeğinin küçülmesinin en değerli nedenidir.
Hükümetlerden beslenmeyen her iş insanı, demokrasi ve insan haklarına saygılı, herkes için demokrasi ve herkese yetecek kadar demokrasi taraftarı olur. Katı bir taraftarlıktan kaçınır. Ben de 99 yıllık Cumhuriyet periyodunda iktidar olan 66 hükümetin demokrasiye bakış açılarının ekonomik sonuçlarını göstermeye çalışırken objektif olmaya çalıştım.
