Eğer müziği yalnızca bir cümbüş aracı olarak değil, bir reaksiyonun tezahürü olarak da ele alırsak, dinlediğimiz melodinin, sesin gündelik hayatta neye karşılık geldiğini de anlayabiliriz. Hem politik ya da toplumsal olanı hem de sıradan hayatlarımızın irili ufaklı problemlerini, beşere dair tüm hisleri buluruz müzikte. Elbette bunlardan fazlasını da.
Müzik, tarihi boyunca büyük sarsıntıların, dönüşümlerin izlerini de sırtlanarak ulaştı bugünlere. 1. Dünya Savaşı’nın, Büyük Buhran devrinin, 2. Dünya Savaşı’nın ve yaşanan ekonomik krizlerin yarattığı ruhsal çöküntülerin her biri, müzikte büyük kırılmalara neden oldu. 1929 yılında ABD’de yaşanan büyük ekonomik kriz başka ülkeleri de direkt etkilemişti. 1930’larda plak kesimi önemli yaralar almış, satışlar düşmüş, çok az plak şirketi ayakta kalabilmişti. Fakat bu devirden çabucak evvel, 1925 yılında elektrikli kayıt aygıtının gelişmesi sayesinde ses kayıt tarihi açısından ihtilal sayılabilecek bir gelişme yaşanmıştı. Zira elektrikli kayıt, farklı melodilerin, yöresel seslerin kaydedilmesi açısından büyük bir imkan sunmuştu. Bilhassa liman kentlerinin kenar mahallelerinde, varoşlarda yaşayan farklı kültürlerin, göçle gelenlerin sesleri farklı bir ritimle yükseliyordu artık. İşsizliğin, yoksulluğun, eşitsizliğin haykırışı taşıyordu onların kelamlarında. “Bir halkın yahut hareketin politik olarak teşekkül etmeden evvel müzikal olarak oluştuğu”nu söyleyen Michael Denning’in saptaması, müziğin yalnızca dinlenip geçilecek bir şey olmadığının da altını çiziyor. Bu büyük çöküş, işte o çok sesli müzik cinslerinin kayıt altına alınmasıyla şekillendi.* New Orleans cazı, Beunos Aires tangosu, Swing üzere müzik cinsleri yayılmaya başladı. Mesela 1930’lu yıllarda Amerikan Hot Swing Avrupa’da çok popülerleşmiş, Andy Bennet’e nazaran bu müzik bilhassa Almanya’da otoriteye karşı direnmenin sembolü olmuştu.
Dönemin en kıymetli dinleme araçlarından biri olan radyo ve bozuk parayla çalışan müzik kutuları o günkü karanlık havayı bir nebze de olsa dağıtacaktı. Büyük buhranın yarattığı yıkımı dans ederek, müzik dinleyerek atlatmaya çalışan büyük bir kitle vardı. Jukebox denilen müzik -ya da dans- kutusu büyük bir popülarite kazandı ve yaklaşık otuz yıl altın çağını yaşadı. Bu süreçte formu şemali de yeni dizaynlarla parladı, kayıt arşivi de vakit içinde hayli genişledi. İşin özü, tüm dünya onunla dans etti, kiminin isyanına kiminin hüznüne kiminin de anlık sevinçlerine eşlik etti bu müzik makineleri. 1934 yılına gelindiğinde, küçülmüş olan müzik sanayisi krizden sıyrılmış, güçlü bir halde ayağa kalkmıştı. Bu büyük buhran, beraberinde öbür imkânların doğmasını sağlamış, yeniliklerin kapısını aralamıştı.
Ardından 2. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi her alanda olduğu üzere müzikte de yeni krizleri beraberinde getirdi. Getirdi de, insanın müziğe olan muhtaçlığı azalmadı, tersine, daha da değer kazandı. Müzik, savaşların, krizlerin tesiriyle gücünü yitirmiyor; her krizden dönüşerek, geleceğin sesini de içinde taşıyarak çıkıyor. Bu dönmede, tüketim sanayisinin büyümesine yönelik çalışmalar ve genç nesli pazar olarak gören bir anlayış kendini gösterse de, karşı kültürün dinamikleri de oluşmuştu. Genç jenerasyon daha politik, otorite aykırısı bir tutum içindeydi.
Ve artık isyan vaktiydi. Gençlik başkaldırmış, öğrenci hareketi sokaklara taşmış, bayanlar, çalışanlar, siyahiler, barış, özgürlük ve eşitlik isteyenler isyan etmişti. Kısa müddette tüm dünyayı sarsacaktı 68 jenerasyonu. Bu isyana rock müzik eşlik etmiş, gençlerin ayaklanmasının sesi olmuştu. Bir zıt kültür, hem müziği hem edebiyatıyla o periyoda damgasını vurmuştu.
BİR GRUP SORULAR…
Sonraki yıllarda da müzik, gelecekte olacakların nüvesini içinde taşıyarak gelişti. Dinleme araçlarından müziğin üretim ve tüketilmesine kadar her şey, içinde değişimi, dönüşümü taşıyarak geldi. 1970’lerin sonlarında analog synithesizer’dan (sentezleyici) dijital synithesizer’a geçilmesi müzikte kıymetli bir dalgalanmaya sebep oldu. Bilhassa 80’lerde tanınan müzikte yaygın olarak kullanılan synithesizer elektronik müziği başlatan ögelerden biriydi. 2000’ler, globalleşme, internet teknolojisi derken hem vakit ve yer algımız farklı boyutlar kazandı, hem de gençlik altkültürleri bu bağlamda yeni manalar kazandı. Müzik de tıpkı hayatlarımız üzere baş döndürücü bir süratle, neredeyse büsbütün dijital sisteme evrildi. Tabiatla alakanın büyük oranda koptuğu bu süreçte, internet teknolojisi hayatımızın odak noktası oldu. Bilhassa iki yılı aşkın bir mühlet boyunca tüm dünyanın büyük bir kapanma yaşadığı salgın devrinde, insanlık değişik bir yola girdi. Artık yerler azaldı, daraldı, vaktin akış suratı arttı. Bu durum, vakit ile yer ortasındaki kontağın büyük oranda kopmasına neden oldu. Daha doğrusu, sanal alem yeni yerimiz haline gelmeye başladı. Bu yeni kültürel ve toplumsal ortam, vakit ve yer algımızda farklı boyutlar yarattığı üzere, edindiğimiz birçok alışkanlığın pratiğini de radikal biçimde değiştirdi. Aslında kayıtlı müzik sanayisinin, klâsik usullerin terkedilmesi, müziğin dijitalleşmesi uzun vakittir müziğin üretim, paylaşım, dağıtım ve tüketim usullerini de tekrar şekillendirmişti. Müzikal form olarak fiziki albümün değerini yitirmesi, bütüncül anlayışın kaybolması, tekli çalışmaların öne çıkması yeni değil kuşkusuz. Bütüncül anlayışın parçalanması salt müzikle de hudutlu değil, hayatın her alanına yansımış durumda. Her şeyin çok süratli bir halde değişmesi ve değişimin bir süreklilik halinde olması, bulunduğumuz devrin ve geleceğin ideolojisini de içinde barındırıyor. Kuşkusuz her şeyin mikro seviyede kesimlere ayrılmasının politik, toplumsal, düşünsel temeli de var. Yeni bir “yaşam kipi”nin ve “düşünsel evren”in tezahürü olarak da değerlendirilebilecek bu postmodern sürecin sanata, siyasete, toplumsal yapılara olan tesirinde yapıbozum anlayışının değerli bir öge olduğu da söylenebilir. Parçalayıp tekrar yapma edimi daima bir değişkenliği de beraberinde getiriyor. Tahminen buna akışkanlık demek daha gerçek olabilir. Hasebiyle hayatımız hiç olmadığı kadar kesimli ve akışkan artık. Müzik de o denli. Bugün teknolojinin sınırsız vaadiyle bize sunulan seçeneklerin çokluğu, hayatımıza, tıpkı vakitte bir özgürlük olarak da yansıyor. Pekala, seçeneklerin çok çoğalması, binlerce, milyonlarca bilgiden istediğimizi seçebilecek durumda olmamız sahiden de bizi özgür mü kılıyor? Mesela, internetin, yeni medyanın müzisyene sağladığı geniş imkanlar, sahiden de bağımsız müziğin sesinin duyulmasına her zamankinden daha fazla mı katkı sunuyor? Ya da soruyu şöyle sorabiliriz: Bağımsız müzik, sistemden bağımsız mı?
Her periyot kendi şartlarını ve sistemini yaratıyor. Hem de, en özgür olduğumuzu sandığımız anlarda bile. Ya da bu türlü sanmamız, bizim bu halde düşünmemize neden olacak alanların yaratılması ve sunulması sayesinde oluyor. Seçtiğinizi sandığınız şey, sayılarla, algoritmalarla, kullanıcı data analitiğiyle ya da dijital platformlarda yer alan müzik listeleriyle mi belirleniyor? O halde bir soru daha soralım: Sahiden seçiyor muyuz, yoksa seçiliyor muyuz?
Ancak, bu periyodun göz arkası edemeyeceğimiz en büyük getirisi merkezin parçalanması, artık tek bir merkezin olmaması. Bu, müzisyenin bir otoriteye bağlı kalmadan alternatifleri değerlendirebilmesi açısından değerli. Artık müzik yapma ve yayınlama araçlarına sahip olanların bu manada seçenekleri hayli fazla.
‘SOSYAL MEDYA PAZARI…’
Dijital platformların çoğalması, isimsiz birçok müzisyene kapı aralanmasına, onların da yaygınlaşabileceği alanlar oluşmasına imkân sağlıyor. Bilhassa toplumsal medya, müzisyenlerin ismini duyurmasında değerli bir mecra. Fakat bu sistemin de kendi şartlarını, kendi pazarını yarattığını söylemek gerek. Bir müzisyenin yaptığı müzik, bugünkü sistemin içinde yer alan, milyonlarca dinleyicinin takip ettiği dijital platformlardaki listelere giremediğinde görünürlüğü azalıyor. Şayet birden fazla listeye girebilirse, dinlenme oranının önemli biçimde artması işten bile değil. Bununla da bitmiyor. Bu çoklu ortamda kaybolmamak için süreklilik gerekiyor. Uzun ortalar yerine kısa aralıklarla müzik yayınlamak, bu süratli akışın içinde yok olup gitmemenin olmazsa olmazı. Gelinen nokta, üretim-tüketim bağlantılarında sistemin devam etmesi için şimdi birinin kullanım mühleti dolmadan yenisinin üretilmesini zarurî kılıyor. Müzikte de akışın devam etmesi için daima güncelleme gerekiyor. Bu, müzisyenler için kıymetli bir baskı ögesi. Üstelik vaktin akış suratının artması, odaklanma müddetinin azalması, neredeyse sınırsız sayıdaki müziğe ulaşabilme kolaylığı ve bir müzikten başkasına süratli bir halde geçebilme imkânı, müzik müddetlerinin de kısalmasına neden oldu.
Peki, gelecekte nasıl bir müzik bekliyor bizi? Bunun şu an için net bir yanıtı yok. Tahminen bugüne bakarak yakın gelecek için kimi kestirimlerde bulunabiliriz. Doğal ve güçlü ses üreten ses sentezleyiciler (akustik enstrümanların seslerini dijitalde yine yaratan ses örnekleyiciler) epeydir kullanılmasına karşın bunun çok daha ileri bir boyuta taşınması uzak bir ihtimal değil. Yapay zekâ teknolojisinin gelişmesi sayesinde isteyen herkesin müzik yapma imkanına sahip olacağını söylemek sürpriz olmayacaktır. Bu basamakta, yapay zekânın tıpkı şiir yazdığı üzere müzik kelamı yazamayacağını hatta gerçek insan sesini çıkaramayacağını sav edemeyiz. Ki yapay zekâ yazılımıyla şimdiden bir albüm yapıldığını da biliyoruz. Ayrıyeten, fiziki enstrümanların kullanımının azalacağını da pekâlâ söyleyebiliriz. Üstelik, yeni kuşak ses sentezleri için çok daha gelişmiş yazılımların yapıldığından kelam edilmeye, beşere dair maharetler yerine öteki bir gerçekliğin programları şimdiden önümüze serilmeye başlandı bile.
*https://www.e-skop.com/skopbulten/baskaldiran-sesler/4091
