Kürt aydınları ve siyasetçiler, Newroz bayramını uzun yıllar salonlarda kutlamak zorunda kaldılar. Kürt hareketinin kitleselleşmesi, Newroz kutlamalarını sokak ortalarına, meydanlara taşıdı. Sonunda her Newroz, binlerce insanın katıldığı kutlamalara dönüştü.
Bu, elbette hiç kolay olmadı. Bilhassa 1990’lı yıllarda Türkiye’nin her yerinde yapılan Newroz kutlamalarında onlarca insan hayatını kaybetti ya da kalıcı yaralar aldı. Newroz’a günler kala binlerce insan konut baskınlarında gözaltına alındı. Bütün bu baskılara karşın Newroz inatla kutlandı. Kutlamaların önüne şiddet prosedürüyle geçemeyen devlet, içeriğine müdahale etmek için Newroz’u sahiplendi. Newroz’a “Nevruz” diyerek ve yumurta tokuşturarak kendi çapında kutlamalar da tertip etti.
Ama Newroz, salonlarda ve meydanlarda kutlanırken, Kürtler için her daim siyasi bir içeriğe sahipti. Diyarbakır zindanından hayatıyla verdiği ileti, Mazlum Doğan’ın “Çağdaş Kawa” ismiyle anılmasına, siyasi bildirinin süratli, kararlı, tesirli yayılmasına ve kabul görmesine de imkan sağladı. 90’lı yıllarda bütün baskılara karşın kutlanan Newroz’lar, bildirinin adrese ulaştığını gösteriyordu.
Zaman geçti, Newroz’lar yeniden gergin lakin görece yasaksız kutlanmaya başlandı. Siyasi içerik ise varlığını daima korudu.
KAMYON KASASINDA BAYRAM HAVASI
Bugüne kadar birçok Newroz kutlamasına katıldım. Diyarbakır’daki Newroz kutlamalarına ise birinci kere 2009 yılında katıldım. O tarihte İstanbul’daydım ve Newroz’a katılmak üzere geldiğim Diyarbakır’da bizi nelerin beklediğini bilmiyordum elbette. Olaylar, çatışmalar çıkabilirdi ve tanımadığım bir kentte bunları göğüsleyebilmek, hasar almadan kurtulabilmek hiç kolay olmayacaktı.
Newroz günü, meskeninde kaldığım arkadaşımla erkenden sokağa indik. Newroz alanına gidecektik lakin araç bulamıyorduk. Alan, yürüyerek gidilebilecek bir aralıkta değildi. Bir müddet sonra sessiz bir kalabalık birikti, ne yapacağımızı bilmeden beklediğimiz durakta. “Ne yapsak?” halinde sesler yükselmeye başladığında bir kamyon durdu önümüzde. “Haydi binin” diyen adam sesinden, işini yapmış olmanın memnunluğu taşıyordu. Ne oluyor, demeye kalmadan, onlarca şahısla kendimi kamyonun kasasında buldum. Kamyon bizi Newroz alanına götürüyordu. Sloganlar, müzikler, latifeler… pikniğe, düğüne, bayram yerine masraf üzereydik.
Belki bir milyon insan Newroz kutlamasına katıldı ve kayda paha bir hadise yaşanmadan bitti. Siyasetçiler konuşmalarını yaptı, sanatkarlar müziklerini söyledi. Diyarbakırlılar halayını çekti, sloganını attı ve talepleriyle ilgili güçlü bir ileti verdi.
Denebilir ki Newroz, ismine yakışır bir halde, hem bayram havasında hem de verdiği bildirilerle kutlanmıştı.
‘GELİP ALALIM SİZİ’
2012’de artık Diyarbakır’da gazetecilik yapıyordum. Newroz günü siyasetçilerin Newroz alanına gidişini takip edecektim. Lakin siyasetçiler öğle saatlerine kadar vilayet binasından çıkamamıştı. Kim bilir neden, valilik Newroz’un kutlanması için müsaade vermemişti. Polis, bütün gücüyle vilayet binasının etrafını kuşatmış, yolları kapatmış, siyasetçilerin alana gitmesini engellemeye çalışıyordu.
Bu ortada, alandan çatışma haberleri geliyordu. Gazeteci arkadaşların aktardığına nazaran alana girenlere polis müdahale ediyordu. Alanın üzerinde çeşit atan helikopterden insanlara gaz bombaları atılıyordu. Polis barikatlarını aşarak alana girenler, gaz bombalarının atıldığı helikoptere taşla karşılık vermişler.
İl Lideri telefonda konuşuyordu. “Gelmenize gerek yok, biz geliyoruz” diyordu sınırın öbür ucundakine. Kim nereye gidiyordu bu hengamede? Meğerse Vilayet Başkanı’nı alana giren yurttaşlar aramıştı. Polisin vilayet binasından çıkışlarına müsaade vermediğini söyleyince, alandakiler “Biz gelip sizi alalım” diyormuş.
Garip bir durumdu. Diyarbakırlılar Newroz alanını doldurmuştu fakat siyasetçiler vilayet binasından çıkamıyordu.
Görüşmeler sonuç verdi. Maruz kaldığı türlü darbelerin izlerini gövdesinde taşıyan, emektar ve gerçekten müzelik parti otobüsü Newroz alanına hakikat yola çıktı. Lakin nasıl bir yola çıkış? Polisin sık sık durdurduğu otobüsü, Newroz alanına gitmeyen Diyarbakırlılar tarafından alkışlar ve sloganlarla karşılanıyor, polisin otobüsü engelleme uğraşı aykırı tepiyordu. Polisin gaz, gençlerin havai fişek kullandığı çatışmaların ortasında kalan otobüs
sonunda Newroz alanına ulaştı, mahşeri kalabalığa kavuştu.
O gün siyasetçiler otobüsten inip kendilerine ayrılan protokol kısmına gidemedi. Sanatkarlar sahneye çıkıp müzik söylemedi. Kimse halay çekmedi. Siyasetçiler, kalabalığı güç bela yararak alanın ortasına gelebilen otobüsün üstüne çıkarak konuşmalarını yaptılar. Konuşmalar kısa kesildi, sloganlar hiç dinmedi.
GEÇMİŞ VAKİT DENEYİMLERİ
2013’te, PKK önderi Abdullah Öcalan’ın bildirisi okunduğunda da Diyarbakır’daki Newroz alanındaydım. Hiç kuşkusuz, gelmiş geçmiş en görkemli Newroz kutlamalarından biri gerçekleşmişti. Öcalan’ın bildirisi pür dikkat dinlenmişti. Memlekete hakikaten barış mı geliyordu? Bu mümkün müydü?
Kürtlerin politik bir halk olduğu daima söylenir. Politik halk, barış bildirisini soru işaretleriyle kucakladı. Devlete güvenelim mi? Onca kayıp verdik, artık adil bir barış olacak mı?
Bu soruların yanıtını kendi ortalarında tartışmaya daha alandayken başlamışlardı. Kuşkuları vardı ve kuşkuları geçmiş vakit tecrübelerine dayanıyordu. Boş konuşmuyorlardı yani.
Müzakere masasının devrildiği 2015 yılına kadar da tartıştılar.
‘NEREDE ESKİ NEWROZ’LAR’
Aradaki Newroz kutlamaları, ruhuna uygun bir formda hem bildirisini verdi hem de karnaval havasında geçti. Bayanlar rengarenk giysileriyle ve çocuklarıyla katıldılar Newroz’a. Alanın etrafındaki boş yerlerden mangal dumanları yükseldi. Seyyar satıcılar tezgahlarını alanın etrafına taşıdı. Meskende pişirilmiş çeşitli yemekler, çimlerin üzerine serilmiş yer sofralarına dizildi. Konuşmalar dinlendi ve sloganlar atıldı. Müzikler dinlenip halaylar çekildi.
1990’lı yıllardaki Newroz kutlamalarına katılanlar, “Nerede eski Newroz’lar?” diye söylenmeye başlamıştı. Söyledikleri tarihlerde Newroz kutlamaları yasaklıydı. Alanlarda değil, sokak ortalarında ateş yakılarak ve çoklukla polisle çatışarak kutlanıyordu. Yaktıkları ateş de ekseriyetle araç lastiklerinden oluyordu. Bilen bilir, araç lastiklerinin insanın üstüne sinen kesif bir kokusu vardır ve insanın yüzünü anında simsiyah yapar. Polis, hareketçi midir diye sokakta yakaladığı çocukların ellerine, yüzlerine bakıyordu. İs gibisi bir şey varsa, aksiyona katılmıştır diye döverek gözaltına alırdı. Dicle ırmağının sularının çekildiği bir yaz günü, On Gözlü Köprü’nün ayaklarının altında sayısız araç lastiği görmüştüm. Dendiğine nazaran polis, Newroz öncesi yaptığı ‘lastik operasyonuyla’ toplamış bunları ve ırmağa atmıştı.
Esasında “Nerede eski Newroz’lar” nostaljisi beraberinde Cizre’de, Nusaybin’de öldürülenleri de akla getiriyor. Fakat galiba direnmenin ruhunu da çağırdığı için özleniyor.
NEŞESİ KAYIP NEWROZ
En neşesiz Newroz kutlaması 2016’da gerçekleşti. Kentlerde başlayan çatışmalı sürecin tartısını taşıyordu Diyarbakır. Öte yandan 2015’te Diyarbakır, Suruç, Ankara, İstanbul’da patlayan bombaların neden olduğu bir tedirginlik de vardı. “IŞİD canlı bomba kullanacak” söylentisi günler öncesinden yayılmıştı kente. Bu yüzden Newroz kutlamalarına iştirakin yetersiz kalabileceği tarafında kuşkular lisana getiriliyordu.
Ancak iştirak beklenenin üstünde oldu. Evvelki Newroz’lardan farklı olarak sevinç eksikti. Bayanlar renkli elbiseler giymemiş, kimse mangal yakmamış ya da konutta pişirdikleri yemeklerden sofra kurmamıştı. Güya müzikler karşılık bulmamış, sloganlar gür ve sevincini kaybetmişti.
2016 Newroz’unda neşesizdi herkes ve herkes Newroz’un direnmek olduğunu hatırlatarak, “Gelmemiz gerekiyordu” diyordu.
SON NEWROZ KUTLAMALARI
2016’dan sonraki Newroz kutlamalarında yasak yoktu. İştirak daima yüksek oldu. Lakin bir kere barış umudu zayıflamıştı Diyarbakır’ın ve bir daha eski sevincini yakalayamadı.
2017 Newroz’unda üniversite öğrencisi Malatyalı Kemal Kurkut polis kurşunuyla öldürüldü.
2018 Newroz’unda gündem Rojava’daki gelişmelerdi. Türkiye Efrîn kentine girmişti ve iştirakçilerin gündemi burada yaşananlar olmuştu.
2019’da mahpusta tutuklu bulunan DTK Eş Lideri Leyla İnanç, Öcalan’ın üstündeki tecridin kaldırılması talebiyle açlık grevini sürdürüyordu. Cezaevlerinde yaygınlaşan açlık grevlerine HDP milletvekilleri de takviye vermişti. 2019 Newroz’unun temel bildirisi da Leyla Güven’in talebi doğrultusunda belirlenmişti.
2020 yılında kimsenin öngörmediği bir gelişme oldu bütün dünyada. Korona virüsü nedeniyle dünya kapandı. Salgın tehlikesini dikkate alan Newroz tertip komitesi, kitlesel kutlamaları iptal etti. 2020’de boş kalan Newroz meydanı, 2021’de “Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim” sloganıyla tekrar doldu.
‘DEM DEMA SERKEFTINÊ YE’
“Dem dema serkeftinê ye” (Şimdi kazanma zamanı) bu yıl kutlanacak Newroz’un sloganı olarak belirlendi. Bölgenin birçok vilayet ve ilçesinde devam eden kutlamaların finali de olacak Diyarbakır Newroz’u.
Newroz programı için kısa bilgi vermek gerekirse: Newroz Parkı’nda saat 09.00’da başlayacak ve 17.00’ye kadar devam edecek kutlamalar için yüzlerce gazeteci, aydın, sendikacı ve siyasetçiye davetiye gönderildi. Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı Berdan Öztürk, Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) Eş Genel Lideri Saliha Aydeniz, Halkların Demokratik Partisi (HDP) Eş Genel Lideri Pervin Buldan’ın yanı sıra Kürdistani İttifak Çalışması’nda yer alan siyasi parti temsilcileri birer konuşma yapacak.
Sanatçılar Rojda, Azad Bedran, Servet Kocakaya, Kazo ve Elenora da kutlamada sahne alacak.
“İmralı F Tipi Yüksek Güvenlikli Cezaevi’nde tutulan PKK başkanı Abdullah Öcalan’a yönelik tecritin kaldırılması”, “Kürt ulusal birliği”, “Kürtçenin eğitim ve resmi lisan olması” ile “hasta tutukluların durumu”nun bu yılki kutlamalarda öne çıkan başlıklar olması bekleniyor.
Diyarbakır’daki Newroz kutlamaları ve burada verilen bildiriler yalnızca Türkiye’den değil, milletlerarası kamuoyu tarafından da dikkatle izleniyor. Bu yıl da o denli olacaktır. Zira bütün dünyayı ilgilendiren Rusya-Ukrayna savaşına, Türkiye’deki ekonomik krize, siyasi partilerin seçimlere yönelik taktik ve stratejik ataklarına, HDP’nin üstündeki baskıya karşın Kürtler en öncelikli talepleriyle ilgili iletilerini Diyarbakır’dan lisana getirecek.
UMUT BİR MÜZİK ÜZERE BÜYÜSÜN
Newroz, her bayram üzere heyecan vericidir ve kimi vakit müziklerle gelir. Malum, Newroz’la ilgili onlarca müzik vardır. Her Newroz öncesi, tahminen yalnızca nakarat kısmından ötürü, benim aklıma 90’lı yıllardan Koma İstikrar Azadî’nin “Newroz tê”* müziği geliyor. Newroz tê. Bu ihtar, çağrıştırdığı umutla, hatırlattığı acılarla ve her şeyle birlikte heyecan verici.
Her Newroz gündemin ruhuna uygun şekillendi. Barış umudu, 2013 yılında Diyarbakır Newroz alanında uzunluk vermişti. Daha sonra kırılan barış umudu, 2022’de tekrar filizlenir mi? Daima birlikte yarın göreceğiz. O vakte kadar, şimdiden Newroz pîroz be.
*Newroz geliyor
