Türkiye’de yoksullukla ilgili araştırmalara nazaran ‘en yoksul’ olarak daima Romanlar karşımıza çıkıyor. Yeniden Türkiye’nin en örgütsüz ve siyasallaşmadan uzak halkı olarak da Romanlar öne çıkıyor. Hem toplum hem devlet tarafından dışlanma, Romanları toplumdan uzak izole bir yaşama itmiş görünüyor. O denli ki bu kapalılık, dışarıdan evlilikleri yasakladı, çocuk evliliklerinin önünü açtı.
Sadece bununla da kalmadı, Romanların yaşadığı mahalleler ‘kentsel dönüşüm’ ismi altında yıkıldı, kültürleri yok edildi, kentin dışına sürüldü. Vergi veriyorlar lakin devlet tarafından görülmüyorlar. Romanlar yalnızca seçim vakitlerinde hatırlanıyor. Bu onların yoksulluklarından yararlanarak, bir oy deposuna dönüştürülmelerine neden oldu. Örgütlü olmadıkları için oyları pazarlık konusu bile olamadı.
Seçim vakti yaklaşırken, partililer mahallelerine uğradı, kaldıkları çadırlara girdi, yoksulluklarından oy devşirmek için onlara makarna, kömür ve birkaç aylık besin yardımı kelamı verdi. Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı, birinci defa 2016 yılında Romanların daha güzel kurallarda yaşamaları için ‘Roman Vatandaşlara Yönelik Strateji Belgesi’ni hazırladı. Bu 5 yıllık yol haritasında yapılacaklar ayrıntıları olarak listelendi.
Buna nazaran Roman vatandaşların sosyoekonomik profilleri, kamu hizmetlerine ve temel haklara erişimleri, beklentileri ve gereksinimleri üzerine saha araştırmaları yapılacak, Roman vatandaşlara yönelik toplumda rastlanan önyargıların giderilmesi için kamuoyu bilgilendirilecek, temel hizmet sunan işçiye eğitimler verilecek, Romanların ağır yaşadığı bölgelerde iş piyasası tahlilleri ve istihdam araştırmaları yapılarak, istihdam hizmetlerinde ve mesleksel eğitimde önceliklerin ve içeriklerin belirlenmesi sağlanacak, çocuğun ve ailenin okula devam konusunda farkındalık seviyeleri artırılacak ve çocuk işçiliğinin önlenmesi konusunda daha sıkı önlemlerin alınması sağlanacaktı. Ayrıyeten Roman vatandaşların ağır yaşadıkları mahallelerden başlanmak üzere ufak tadilatlarla şartları iyileştirilebilecek konutlar tespit edilerek bu konutların güzelleştirilmesi için çalışmalar başlatılacak, oturulmayacak durumda olan yahut kentsel dönüşüm kapsamına giren konutlarda yaşayanlar için planlanacak konut projelerinde onların hayat biçimleri ve talepleri dikkate alınacak ve bu çerçevede bahçe tarımı yapmaya müsait, müstakil konut projeleri hayata geçirilecek, toplumsal hizmet gereksinimi bulunan engelli, yaşlı üzere dezavantajlı kümelerin sahip oldukları haklar ile toplumsal cinsiyet eşitliği ve erken yaşta evlilikler konusunda bilinçlendirici kampanyalar yürütülecekti. Lakin bu plan kağıt üzerinde kaldı.
Romanlara bugüne kadar devlet ve iktidarlar tarafından neden sırt çevrildiğini, neden örgütlü olmadıklarını ve yoksulluklarını Türkiye’nin birinci Roman milletvekili olan Özcan Purçu ile konuştuk. İşte CHP İzmir Milletvekili Purçu’nun anlattıkları…
Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı, 2016 yılında ‘Roman Vatandaşlara Yönelik Strateji Belgesi’ni hazırladı. 2016 ile 2021 ortasında yapılacakların listelendiği bu aksiyon planında eğitim, istihdam, barınma ve sıhhat alanında iyileştirmelere ve tahlil üretmeye yönelik çalışmalar yapılacaktı. Aksiyon planının hazırlanmasının üzerinden 6 yıl 2 ay geçti. Bu mühlet zarfında Romanlara yönelik neler yapıldı?
2016’da hazırlanan hareket planı istihdam, sıhhat, barınma ve bilhassa eğitim mevzularında birçok husus içeriyor. Ancak alana baktığımızda bunların hiçbiri yapılmadı. Örneğin barınma konusunda hangi sorunu çözdüler? Roman vatandaşlar hâlâ çadırlarda yaşıyor. Roman çocukların çoğunluğu ilköğretimi yarıda bırakıyor. Bayanlarımızın yüzde 50’sine yakın okuma yazma bilmiyor. Ekonomik ve toplumsal sebeplerden ötürü çocuklarımız okullardan uzaklaşıyor. Roman vatandaşlarımızı hiçbir kurum takip etmiyor. Romanlar çadırda mı kalıyor? Çocuklar okula mı gitmiyor? Neyle besleniyor? Roman vatandaşlar geçimini neyle sağlıyor? İstihdamı var mı? Bunları devletin hiçbir kurumu takip etmiyor. Kelam ettiğiniz strateji hareket planı yalnızca masada kalmıştır.
Avrupa Parlamentosu bu sıkıntılarla ilgili ne diyor?
Avrupa’da her yıl Türkiye ilerleme raporu yayımlıyor. Bu ilerleme raporunda her yıl Roman vatandaşlarla ilgili hükümetin ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kâfi çalışma yapmadığı, strateji aksiyon planına dönük kararlara vaktinde uyulmadığıyla ilgili her vakit bir tenkit var. Bu yılkı ilerleme raporuna da yansımış durumda.
Sosyal Demokrasi Vakfı (SODEV), İstanbul Planlama Ajansı (İPA) ve Sıfır Ayrımcılık Derneği tarafından ortaklaşa gerçekleştirilen ‘Türkiye’de Roman Toplulukları ve Yoksulluk Araştırması’nın sonuçlarına nazaran Romanların aylık gelirleri 1426 lira ve yüzde 77,5’i ise işsizlik sorunu yaşıyor. Romanların hem devlet dairelerinde hem özel kesimde istihdam edilmiyor olmasını neye bağlıyorsunuz?
Romanlar Türkiye kurulduktan sonra hiçbir halde devletine, milletine karşı bir saygısızlıkta bulunmadı. Yoksulluğa, ulaşamadığı hizmetlere, çaresizliklere karşın rastgele bir yansıları olmadı. Reaksiyon olmadığı için de daima geri plana itildi. Bu sebeple devletin hiçbir kurumunda neredeyse yokuz. Hiçbir devlet kurumunda vazife alamıyoruz. 2016’ya kadar devletin hiçbir planlamasında yer almadık. Devlet bizi yalnızca askere giderken hatırladı. ‘Askerlik vaktin geldi, askere gideceksin’ dedi. Onun dışında maalesef hiçbir devlet kurumu bizimle alakalı olumlu bir çalışma yapmadı. Bu yüzden daima geri planda kaldık. Son sınıfta kaldık. Son sıralarda yer aldık. Bunun sebebi devletimize olan hürmetimiz, milletimize olan sevgimiz, ülkemize olan bağlılığımız. Bu kadar fakir, bu kadar yoksul, bu kadar çaresiz bir toplum olup bu kadar devletini, milletini seven, vatanını seven, milletine devletine ülkesine bağlı ve saygılı bir toplum daha yok. Hangi toplumu Romanlar üzere bırakırsanız, isyan eder. Devlet tarafından bu kadar geri plana itilmemize karşın bizim bir isyanımız olmadı.
Romanların kıymetli bir kısmı müzisyenlik, çiçekçilik ya da seyyar satıcılık yaparak geçimini sağlıyor. Yani yüzde 80’i tertipli gelire sahip değil. Salgında Mart 2020’den sonra başlayan kapanmalar ve sokağa çıkma yasaklarıyla birlikte hepsi işini kaybetti. Derin Yoksulluk Ağı’nın araştırmasına nazaran, salgında en mahrumluk çeken mahalleler Roman mahalleleri ve buralarda yaşayanlar çocuklarına mama yerine şekerli su içiriyor. Ortada bu kadar ağır bir tablo varken, devlet neden sırtını dönüyor?
Devletine ve milletine bağlı bir toplumuz. Lakin hala en son sınıftayız. Çaresiz bir toplumuz. Buna karşın kendi kültürümüze bağımlılığımızı, kendi hayat ideolojimizi yaşatmaya devam ediyoruz. Dünyanın en barışçıl toplumuyuz. Dünyada o kadar büyük savaşlar oldu lakin Romanlar bu hiçbirinde taraf olmamıştır. Toprak uğraşı içerisinde yer almamıştır. Roman toplumu, tarihte hiçbir vakit kan dökmemiştir. Bu da şunu gösteriyor. Artık Romanları bu dünya örnek almalı. Hayat ideolojisiyle, barışçıl bir toplum olması vesilesiyle, tabiata uyumlu, tabiat yanlısı ve hayvanlara olan bağlılığıyla dünyaya olan sevgisiyle tüm dünya toplumları Romanları örnek almalı. Her türlü olumsuz şartlarda, fakirlikte, her türlü yoksullukta, her türlü çaresizlikte hiçbir vakit sevincimizi kaybetmemeliyiz ve kaybetmedik. Bağlı bulunduğumuz ülkeye olan sevgimizi ve hürmetimizi kaybetmedik. Bu manada örnek alınması gereken bir toplum. Biraz evvel söylediniz, maalesef devlet bu istikametimizi hiçbir formda değerlendirmedi. Çok varlıklı ve tarihi bir kültürümüz var. Ancak devlet bunu ele almadı. Bizim kültürümüzden faydalanmadı. Gerek sanatlarımız gerek mesleklerimiz dünyada en nadir görülenlerdir. Maalesef devlet bunu mozaik olarak, renkli bir kültür olarak görmüyor. Devlet bizi siyasi rant aracı olarak görüyor. Türkiye’de 7 milyona yakın Roman vatandaşı var. Önemli bir oy deposu olarak görülüyoruz. Buna da üzülüyorum. Seçimlerden seçimlere hatırlanan, odun ve kömürle oyları alınmaya çalışılan, süreksiz vaatlerle oyları alınmaya çalışılan bir toplum olarak gördükleri için dediğiniz üzere refahımızı, ömür standartlarımızı yükseltecek bir atak yapılmadı. Artık Romanlar bunu biliyor, buna nazaran davranıyor. Biz de oylarımızı şuurlu bir biçimde veriyoruz. Artık neyin ne olduğunun farkına vardık. Ona nazaran gerekeni seçimlerde yapacağız.
Romanlar hayatın her alanında ayrımcılığa maruz kalıyorlar. Bu hayatlarını nasıl etkiliyor?
Yüzyıllardan beri birbirimizle, akrabalarımızla iç içe yaşarız. Bu nedenle binlerce yıldan beri kültürümüzü devam ettirmişiz. Anadolu topraklarında binlerce medeniyet gelmiş geçmiş lakin Romanlar daima yaşamaya devam ediyor. Lidyalılar, Urartular, Asurlular gelmiş yok olmuş. Fakat Romanlar binlerce yıldan beri kendi kültürlerini, ırklarını devam ettiriyorlar. Bunun da en büyük sebebi daima dışardan ziyan görmüşler, ayrımcılığa tabi tutulmuşlar, bu sebeple biz komün halinde yaşıyoruz. Zira Romanlar şunu biliyorlar: Romanın Romana ziyanı olmaz. Bir ortada yaşamalıyız. Bu sebeple yaşıyoruz. Dışarısı bizi hiçbir vakit kabul etmedi. Bizi daima öteki gördü. Bu yüzden biz de izole olarak bir ortada yaşamaya devam ediyoruz.
Romanların mahalleleri farklı, toplumla çok içe içe geçmekten kaçınıyorlar. Dışarıyla evlilikler de yasak. Biz Romanlarla konuşurken en çok lisana getirdikleri iki şey var. Biri yoksulluk, öteki çocuk yaşta evlilik. Yoksulluğu konuştuk, pekala çocuk evliliği ne durumda?
Maalesef çocuk yaşta evliliklerimiz eskisi kadar olmasa da hala devam ediyor. Teknolojinin ilerlemesiyle, telefonlar aracılığıyla farklı bir ömür penceresinin olduğunu görüyorlar. Farklı bir hayatın olduğunu fark ediyorlar. Okumaya daha çok yönelmeye başladılar. Hem okuma oranımız, üniversiteye gitme oranımız artıyor hem de erken yaşta evliliklerimiz gitgide azalıyor. Lakin çocuk yaşta evlilik yok diyemem. Maalesef devam ediyor.
Partiniz CHP, 8 Ocak’ta İstanbul’da Roman Buluşması toplantısını düzenledi. Bundan sonraki süreç için neler yapacaksınız?
Bu toplantıları, çalışmaları sürdürmeye devam edeceğiz. Roman vatandaşlarımız ile Genel Liderimiz bir ortaya gelmeye devam edecek. Biz daha çok çalışacağız. CHP çatısı altında bir ortaya geleceğiz. Zira iktidar olacağız. Zira tahlil bekleyen birçok sıkıntımız var. Bunları da CHP iktidarında çözmek için umutluyuz. Bu bağlamda genel liderimiz Romanların sıkıntılarıyla ilgili çok samimi. Yakında İzmir’de bir ortaya geleceğiz. Ondan sonra Diyarbakır, Bitlis, Adana, Mersin ve Karadeniz bölgesinde bir ortaya gelmeye devam edeceğiz.
Tüm yaşadıklarına karşın Romanları örgütlü olarak göremiyoruz. Lakin Roman kimliğinin siyasallaşması birinci kez Sulukule’de karşımıza çıkıyor. Sulukule Romanlar için ne manaya geliyordu ve Roman kimliğinin gündeme getirilmesi çerçevesinde nasıl değerlendirmeliyiz?
Eskiye göre çok güzeliz. İki tane milletvekilimiz var. Meclis üyelerimiz var. Artık bir yerlerde görünmeye başladık. Romanların örgütlenmesi daha yeni başladı. 20 yılını bile doldurmadı. Sulukule süreci daha da kamçıladı. Onun öncesinde STK’lerimiz, derneklerimiz vardı. Lakin tabi Sulukule bizim için bir milat. Sulukule ile hak arama uğraşımız hızlandı. Öncesinde mağduriyetlerimiz gündemdeydi. Lakin Sulukule ile bu uğraşımız kolektif hale geldi. Yeni bir oluşum içerisinde olduğumuz ve organizasyonlarımız yeni yeni bilinçlendiği için güçlü görünmeyebiliriz ancak vakit geçtikçe daha da güçlü oluyoruz. Güçlü olacağız. Sulukule 560 yıllık dünyanın en eski mahallelerinden bir tanesi. UNESCO tarafından korunma altına alınan bir mahalleydi. Maalesef yıkıldı. Münasebetiyle o mahalleyi yıkarken yalnızca binaları yıkmadılar. Kültürümüzü de yok ettiler. Yaklaşık 600 yıllık tarihi olan bir mahalleyi yok ettiler. Hasebiyle siyasallaşmamız açısından bir dönüm noktasıydı. Artık buna müsaade vermiyoruz. Roman mahalleleri yıkılıyor diye haberler gelmiyor. Zira artık siyasallaştık, örgütlendik. Güçlü STK’lerimiz var. Bunların önüne geçebiliyoruz. Müsaade vermeyiz bundan sonra.
Romanlar asimilasyona nasıl direniyor?
Yıllardan beri asimilasyonlar yapılıyor. Roman vatandaşlar üzerinden de oluyor. Lakin tarihi geçmişimizden kaynaklanan hayat ideolojimizle, kültürümüzle, biraz da yaşama geleneğimizle asimilasyona karşı dik durmaya çalışıyoruz. Bu asimilasyona karşı uğraşımız devam edecektir.
CHP iktidara gelirse, Romanları azınlık olarak tanımaya yönelik bir çalışması olacak mı?
Biz azınlık olarak görülmek istemiyoruz. O denli bir talebimiz olmadı. Biz Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlı vatandaşlarız ve bununla gurur duyuyoruz. Azınlık sözünü kabul etmiyoruz. O denli bir talebimiz asla olmaz. CHP’nin de bu türlü bir teklifi, çalışması mümkün değildir. Biz her türlü kurallara karşın, her türlü aksiliklere karşın bu ülkenin birinci sınıf vatandaşı olarak kendimizi görüyoruz. Azınlık değil bu ülkenin asli ögesiyiz.
