Jamie Priest
Gökbilimcilerden oluşan bir grup, Güneş Sistemi’ne en yakın yıldız olan Proxima Centauri’nin yörüngesinde dönen üçüncü bir gezegene dair delillere ulaşarak, gökyüzü mahallemizde keşfedilen yeni bir dış gezegenin varlığını sevinçle duyurdu. Astronomy&Astrophysics isimli mecmuada keşiflerinin detaylarını paylaşan araştırmacılar, buna benzeri keşiflerin gece gökyüzümüzde keşfedilmeyi bekleyen pek çok yeni ve olağanüstü şey olduğunu hatırlattığı için çok memnunlar.
ÜÇ GEZEGENLİ BİR SİSTEM
Portekiz’de bulunan Astrofizik ve Uzay Bilimleri Enstitüsü’nde araştırmacı olan makale başyazarı João Faria, “Yaptığımız keşif, en yakın komşu yıldızımızın, gelecekteki daha fazla araştırma ve keşiflerin ortaya çıkarabileceği ilgi alımlı yeni dünyalarla dolu olduğunu ortaya koyuyor” diyor. ‘Proxima d’ diye isimlendirilen yeni gezegen, Dünya’nın kütlesinin sadece dörtte biri tartıya sahip ve Proxima Centauri’nin etrafındaki yörüngesini sadece beş günde tamamlayacak kadar şaşırtan seviyede hızlı ve süratli bir gök cismi. Yıldızından yaklaşık dört milyon kilometre uzakta, Merkür’ün Güneş’e olan uzaklığının onda birinden daha az olan bir yörüngede dönüyor ve bu aralık, onu bir gezegenin yüzeyinde sıvı haldeki suyu barındırabileceği yaşanabilir olan bölgeye çok yakın bir pozisyona yerleştiriyor.
Gezegen, birebir vakitte Proxima Centauri’nin yörüngesinde bulunduğu bilinen iki kardeşe sahip: Proxima b, her 11 günde bir yıldızın etrafındaki tipini tamamlayan ve yaşanabilir bölge içinde yer alan, Dünya’nınkiyle karşılaştırılabilir bir kütleye sahip bir gezegen; başkasıysa, daha uzun, beş yıllık bir yörüngede dönen gezegen adayı Proxima c.
Gezegen o kadar küçük ki, gökbilimcilerin onu bulabilmesi bile nitekim ilgi alımlı. Yörüngede dönen bir gezegenin kütleçekimsel tesirinin, yıldızın hareketi üzerinde neden olduğu küçük yalpalamaları tespit eden ‘radyal sürat tekniği’ kullanılarak keşfedildi. Böylesine küçük olan Proxima d’nin kütleçekimi, Proxima Centauri’nin saniyede sırf yaklaşık 40 santimetrede ileri geri hareket etmesine yol açar; bu, birkaç ışıkyılı aralıktan saptamak için son derece belgisiz bir hareket.
RASTLANTI SONUCU BULUNDU
Proxima d’nin varlığına ait birinci ipuçları, çok daha büyük olan Proxima b’yi gözlemleme eforları esnasında saptandı. Bu Dünya gibisi gezegen, birkaç yıl evvel Avrupa Uzay Gözlemevi’nin (ESO) 3.6 metrelik teleskobunun bir modülü olan HARPS aygıtı kullanılarak süreksiz olarak tanımlandı; buna rağmen, varlığı, bilim insanlarının kullandığı yeni bir araç olan ve Proxima sisteminde daha yakın müşahedeler gerçekleştirmek hedefiyle tasarlanan ‘Echelle SPectograph for Rocky Exoplanets and Stable Spectroscopic Observations’ (Kayalık Ötegezegenler ve Kararlı Spektroskopik Müşahedeler için Eşel Spektografı/ESPRESSO( isimli aygıtın kullanıldığı 2020 yılına dek teyit edilemedi.
Göbilimciler, Proxima b’nin varlığını doğrulama sürecinde, beş günlük bir yörüngede dönen bir cisme karşılık gelebilecek ya da sırf yıldızın kendisindeki dalgalanmalardan oluşabilecek son derece zayıf bir sinyal saptadılar. ESPRESSO vasıtasıyla gerçekleştirilen takip müşahedelerinin akabinde, araştırma takımı, sinyalin yeni bir gezegen olduğunu onaylamaktan heyecan duyuyordu. Faria, “Bu kadar küçük bir sinyali tespit etmenin ve bunu yaparak Dünya’ya çok yakın bir arada bulunan bir ötegezegeni keşfetmenin zorluğu beni çok heyecanlandırdı” diyor.
HAFİFLİK REKORU ONDA
Proxima d, kısa müddet evvel ‘L 98-59’ gezegen sisteminde keşfedilen bir gezegeni geride bırakarak, radyal sürat tekniği kullanılarak ölçülen en hafif ötegezegen olma rekorunu elde etti. Şili’de bulunan ESO dahilindeki ESPRESSO isimli araştırma aygıtını kullanan bilim insanı Pedro Figueira, “Bu muvaffakiyet son derece önemli” diyor ve Proxima d’nin saptanmasının, astronominin, kozmosun ince detaylarını yakalama kapasitesinin arttığını gösterdiğini söylüyor: “Radyal sürat tekniğinin, galaksimizde en bol olması beklenen ve potansiyel olarak bildiğimiz cinsten hayatı barındırabilen, bizimkine benzeri bir hafif gezegen popülasyonunu tespit etme potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor.”
Faria da yeni keşiflerin yolda olduğunu düşünerek heyecanlanıyor. “Bu sonuçlar, ESPRESSO’nun neler yapabileceğini açık biçimde gözler önüne seriyor ve gelecekte neler bulabileceğini merak etmeme neden oluyor” diyor. ESPRESSO’nun öbür dünyalara yönelik arayışı, ESO’nun şu anda Atacama Çölü’nde üretim basamağında olan ve yakınlardaki yıldızların etrafında bulunan daha pek çok gezegeni keşfetme ve inceleme yolunda büyük bir kıymet taşıyacak olan Çok Büyük Teleskop (ELT) ile tamamlanacak.
Yazının yepyenisi Cosmos Magazine sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
