Roma’da güç erki: Bahçeler

Roma Dönemi ndeki günlük yaşama ait değerli bilgiler aldığımız Yaşlı Plinius Roma bahçelerinin Asur un Asma Bahçelerinden Taksim Escort esinlenildiğinden kelam eder Hatta Roma da hükümdarların bahçelerini kendilerinin ektiğini Roma literatüründe bahçeden hiçbir vakit tarla olarak bahsedilmediğini her vakit bahçe teriminin kullanıldığını da ekler Mesken ve meskene ilişkin toprak Ümraniye Escort ailenin kutsallığının bir kesimi olarak görülmüştür Bahçeler tıpkı vakitte mitosların da çeşitlendiği yerlerdir Bu nedenle bahçelerde ilah yahut tanrıça heykelleri bulunur Koleksiyon niteliğinde olan bu heykeller vakit içerisinde bahçelerin sergi mekânı fonksiyonu kazanmasını sağlamıştır

Roma Cumhuriyet Dönemi nde hem tüccar hem de siyasetçi olan Cicero nun bahçesinde sergilediği bir heykel koleksiyonuna sahip olduğunu arkadaşı Atticus a yazdığı mektuplardan anlıyoruz Kardeşi Quintus a yazdığı mektuplarda da aile ve koleksiyonların sergilendiği bir yer olması açısından bahçenin değerini vurgular

Roma devrinde halka açık park alanlarına ve bahçelere imparatorluğun gücünü temsil eden kültürel yerler yahut imparatorluğun farklı inanç ve sınıftan halkı bir ortaya getirme gayesi güttüğü projeler olarak bakmak gerekir Roma da halka açık park alanları Roma Cumhuriyet periyodundan beri önemsenmiştir Augustus birinci imparator olarak halkına karşı demokratik olma ismine Vedius Polio nun ona bağışladığı konut ve araziyi karısı Livia ismine halka açık portikli bir bahçe hâline getirir Roma nın orta ve alt toplumsal sınıflarının yaşadığı Carinae ve Suburra bölgesini kapsayan bu yerde inşa faaliyetleri MÖ 15 7 yılları ortasında gerçekleşir Livia Portiği olarak bilinen bu park 115×75 metrelik çayırlık alana sahiptir Esquiline Tepesi nde konumlanan yerde düzenlenen portik nişlerle çevrili duvarlara ve ortada bir havuza sahiptir Portiğin MS 3’üncü yüzyılda Septimius Severus kent planında epeyce yaygın bir alanı kapsadığını görebiliriz

Livia tarafından klâsik Ana Tanrıça Kutlaması Günü olan 11 Haziran da mutabakat ve ahenk tanrıçası olan Concordia heykelinin dikildiği ve halka açık olan bu yer Augustus ve karısı Livia nın aile birliğine bakışı ve propaganda aracı üzere görülebilir Lakin Ovid bu emelin dışında yürüyüş yolu olarak kullanılan portiğin kızlarla buluşma yeri olduğundan bahseder Augustus devrinde halka açık imar faaliyetlerinden bir başkası de kentin içinde oluşturulan yapay göldür Stagnum Agrippae diye bilinen hem yüzme havuzu hem de atletik faaliyetlerde kullanılan bu göl Marcus Agrippae nın kendi ismine yaptırdığı hamam binasının çabucak yanındadır Hatta kente MÖ 19 da getirdiği su kaynağı nedeniyle göle Agrippa nın ismi verilmiştir Tacitus Nero devrinde bu gölün içinde tekne partileri yapıldığı kıyısında genelevlerin bulunduğu ve yarı çıplak hayat bayanlarının dans ettiğinden bahseder

MS 1’inci yüzyıl sonunda yaşamış güçlü iş insanı Pollius Felix in Sorrento Burnu nda Massa Lubrense de yer alan meskeni öne çıkan örneklerden biridir Şair Publius Papinius Statius konutu ziyaret eden biri olarak şiirinde bu meskenden kelam eder Şiirinde konutun alt terasının denizle bağlı olduğu üst terasta iki kule ortasında sıcak havuzlu Neptün ve Herkül e ilişkin tapınaklar olduğu üzerine tarifler verir Zikzak yapan bir portikle erişilen üst teras villanın imali için arazinin teraslandığını gösterir

LARES VE PENATES KÜLTLERİ

Genç Pliny de mektuplarında Laurentine ve Toskana bölgesinde yer alan villa bahçelerinden kelam eder Pompeii hafriyatları MS 79 da Vezüv Yanardağı nın patlamasıyla lavların altında kalan kentin düzgün korunmuş durumda olmaları nedeniyle mesken ve bahçe bağlantısı konusunda kıymetli bilgiler sunar Bahçelerin birebir vakitte aileye ilişkin heykellerin sergilendiği aile ve konutun rahmetini sağlayan Lares ve Penates kültlerine ait heykel ve özel nişlerle sunuların yapıldığı alanları barındırdığı bilinir Lares kültünün birinci ne vakit başladığına dair bilgiler kısıtlıdır Lares aileyle alakalı cetlerin ruhu ve tarla çiftlik ve konutlarının esirgeyici yaradanı olarak bilinmektedir Ailenin kendi özelinde inancını yönetmesiyle ilgili her konutta bulunan Larariumlar evin içinde yer alan kutsal alan kıymetli bilgiler sunar Meskeni koruyan Lares kültü dışında meskenin rahmeti de Penates kültü ile bağlıdır Konutun içinde dolaşan ruhlar olarak algılanan bu kült de meskeni koruyan güç üzere düşünülebilir Penates meskenin kilerindeki yiyecek içecekleri odun kömür üzere mesken içi muhtaçlıklarını koruyan ruhtur

EVİN BİR MODÜLÜ OLAN DOĞA

Roma Cumhuriyet periyoduna ilişkin varlıklı aile meskenine örnek olarak Augustus un karısı Livia nın Palatine Tepesi ndeki konutundan de kelam edebiliriz 1868 de keşfedilen Palatine Tepesi nde bulunan konutun en dikkat alımlı özelliği duvar fotoğraflarıdır Roma nın 12 kilometre kuzeyinde Via Flaminia üzerinde yer alan meskenin içinde bulunan duvar fotoğrafları konut ve bahçe bağını ağır olarak vurgulayan bir örnektir Livia nın Augustus ile evlenmeden evvel sahibi olduğu bu mesken Augustus ile evlendiğinde Roma daki meskenine alternatif kent dışında kır konutu villa olarak kullanılmıştır Roma Duvar Tarzı 2 geleneğinin erken örneğini temsil eden yemek salonu duvar fotoğrafında olduğu üzere bahçelere ilişkin görseller MÖ 30 dan sonra doğayı taklit etmekten çok şiirsel bir his uyandırmak doğayı meskenin bir kesimi üzere hissettirmek için iç yerlerin duvarlarında resmedilmiştir Livia ya ilişkin İsim Gallinas Albas ismiyle anılan villanın bağlı olduğu mitos kartal tarafından kaçırılan beyaz tavuğun Livia nın eline geçmesi ve tavuğun ağzında taşıdığı barışı temsil eden defne kolunun bu bahçeye düşmesi üzerinedir Bu bahçede büyüyen defne ağacının kolları Julio Cladius sülalesinin zafer çelenkleri için kullanılmıştır Suetonius ise bahçede görülen defnenin bu bahçeye dikilmesi hikayesini anlatması dışında kendi vaktinde burada tavuk çiftliği olduğundan da bahseder Villanın bahçe peyzajının aile tarafından Roma da inşa ettirilen Barış Altarı nda kullanılan ikonografi ve bitkilerle karşılaştırılması Augustus devrinin ideolojisi ve yenilikler vaat eden önermelerin sembolleri olarak da düşünülebilir Duvar fotoğrafında görülen ağaç ve bitkilerin analojisi üzerine yapılan en son çalışmada öne çıkan tiplerin çam ağacı saplı meşe ağacı pınar meşesi ile art planda defne çit kenarında şimşir iris ve bahçeye dağılmış olarak mersin Avrupa ladini ayı pençesi çiçeği kocayemiş çalısı menekşe kızılcık Akdeniz servi ağacı haşhaş hurma ağacı ayva ağacı nar limon ağacı geyik lisanı bitkisi zakkum tüylü kartopu olduğu yorumu yapılmıştır Duvar fotoğrafında eksiksiz sunulan peyzajda çimler bile kesilmiş olarak işlenmiştir

Kırsal yerde edinilen konutların küçük kulübeler olduğundan kelam edilse de bilhassa İtalya da büyük tarım toprakları varlıklı ailelere ilişkin olduğundan kentte yaşayan zenginlerin hafta sonu konutları tıpkı vakitte tarım topraklarıyla geniş alana yayılır Cadizli Columella MS 40 60 larda Roma ya yakın arazi sahibi olduktan sonra yazdığı De Re Rustica isimli yapıtında Romalıların tarım ekim dikim işleri ile ilgili kıymetli bilgiler verir Bu yapıtında tıpkı vakitte kırsal toprakta kullanılan hayvan iş gücü ağaçların budanması aşılanması bilhassa üzüm yetiştirmek bağcılık ve balcılık balık çiftlikleri ve en kıymetlisi bahçe peyzajıyla ilgili bilgiler de sunar Roma İmparatorluk devrinde kırsal yaşama ve peyzaja ait bilgi sunan diğer bir örnek de 3’üncü Duvar Resmi Stili nde işlenmiş merkezde eski bir ağaç anıtsal bir çeşme ve otlayan hayvanlar ikonografisinin kullanıldığı Agrippa nın Boscotrease yakınındaki konutunun duvarını süsleyen fotoğraftır

KUTSAL ALANLARIN YANSIMASI

Pompeii nin 1 km kuzeyinde bir öteki villa Publius Fannius Synistor Villası dır Villa kent dışında yaşayan aristokrat aile hayatını dokümanlar Mesken villa olarak tanımlansa da bir kısmı çiftlik konutu olarak kullanılmıştır Bu meskenlerin Romalı senatörlerin Roma klasik bedellerine bağlı hayat biçimini benimsediklerini söylemelerine karşın meskenlerde gözlenen Helenistik tarzda iç dekorasyon yeme üniteleri ve entelektüel biçim hayatın ve felsefi telaffuzun merkezleri olmalarıdır Avlulu ve bahçeli mesken mimarisi Yunan gymnasiumunun ve kutsal alanlarının yansıması olarak görülür Ailenin özel koleksiyonu olan heykeltıraşlık yapıtlarının Yunan filozoflarının büstleri ayrıyeten satyr nümfe heykellerinin de sergilendiği bu konutlarda kentli olan sahibin kırsal ömürle da bütünleşmiş zevkleri görülür Villanın sütunlu avluya açılan kısmında yer alan duvar fotoğrafında gözlenen boğa başı defne yaprakları ve meyvelerden oluşan girland duvarın mermer taklidi imgesi Roma periyodu 2 Duvar Resmi Stili ndedir Fotoğrafta görülen bahçe ile ilişkilendirilen yapı konutun sokağa açılan kapısı kapı girişinde konsollar içinde defne bitkisi fotoğrafları yatak odasının batı ve doğu duvarına yapılmış fotoğraflar kuzey duvarda bahçeye çıkışta bir mağara onun üstünde zirve ve mor üzüm salkımlarının resmedilmesi kırsal hayat öğeleridir

Roma bahçelerinde bugün olduğu üzere özel bitkileri saksılara diken ve budayarak bitkilere biçim veren bahçelere bakım yapan bahçıvanlardan kelam edilebilir Tiberius Claudius Turiscus topiarii yani bitkilere özel formlar veren kişi özgürlüğünü bu işi yaparak satın almış köle olarak bahçıvanlık sanatının da birinci bilinen isimlerindendir

Yoğun nüfus artışı nedeniyle MS 2’inci yüzyılda yapılan çok katlı yapıların inşasında yeni peyzaj özellikleri hâkimdir MS 315 te insulanın çok katlı yapı yerleştirilmesiyle ilgili değişiklikler yapıldığı görülür Bu devirde Roma kentinde 44 850 insula ve 1781 mesken kayıtlıdır Ostia Roma nın Akdeniz e açılan liman kenti olarak Roma Periyodu çok katlı meskenleri konusunda kıymetli bilgiler sunar Ostia da Insula of Diana diye bilinen yapı her iki sokağa da bakan pozisyonuyla tüm adayı kaplayacak halde tasarlanmıştır Nüfus artışına bağlı gelişen bu şekil bitişik kent konutları bilhassa MS 2’inci yüzyılda Ostia örneğinde olduğu üzere alt katta dükkân üst kat mesken olarak tasarlanmıştır

Hadrian Dönemi ne tarihlenen Dipinti Konutu ise geniş bahçesi ile dikkati çeker Çok katlı yapıların küçük hayat ünitelerine bölünmesi yasal nedenlerle olmuş hayat üniteleri işlevsel hâle getirilmiş böylelikle alanların kiraya verilme bahtı artmıştır Her daire yaklaşık 239 metrekaredir Yapı caddeye açılan tarafta sahip olduğu dükkânları ve üst kata ulaşan merdivenleri ile günümüz çok katlı ve bahçeli mesken kavramının birincilerini oluşturur Roma Dönemi nde mesken ve bahçe kavramı yalnızca yaşama ünitesi ve peyzaj tasarımı olarak düşünülmemelidir Mesken ve bahçe çoğunlukla İmparator yahut sahibi olduğu kişinin güç erkini göstermesi farklı coğrafyalara seyahatlerinden getirdiği bitkileri kendi bahçesinde yetiştirmesi ile kolonyal bir güdüyü de barındırır

Sanat Tarihi ve Müzecilik Bölümü