Tom Slater
Savaş devri çılgınlığı ve sanat dünyası gerçek manada birbirine karışmaz. Batılı kültür kurumlarının Ukrayna ile dayanışma sergileme ve Vladimir Putin’e duydukları tiksintilerini lisana getirme konusundaki anlaşılabilir isteği ansızın sansür, histeri ve aleni bir Rus fobisine dönüştüğü için, bu durum son günlerde çok açık biçimde sergilenir oldu. Rus askerleri Ukrayna’ya girerken, Rusya’ya uygulanan kültürel boykot neredeyse birebir anda, tüm kesitler şimdi bir kampanya düzenlemeye ya da bunu örgütlemeye başlamadan evvel gayri resmi biçimde başlayıverdi. Şu anda Rusya, Batılı kültürel üretim alakalarından koparken, Batı’da çalışan Rus sanatkarlar da kendilerini işlerinden kovulmuş ve dışlanmış bir durumda buldular.
YIKICI BİR HİSTERİ DALGASI
Hemen çabucak tüm kültür alanları bu akıma kapılmış durumda. Yaşanan örnekler bir şok halinden saçmalığa varıncaya kadar çeşitleniyor. Hollywood sinema stüdyoları Rus sinema pazarından büsbütün çekildi. Batılı sanatkarlar Rusya’daki stantlarını askıya aldı. ITV, Rus televizyon üretimlerinden ‘I’m a Celebrity’ isimli diziyi gösterimden kaldırdı. EA Sports şirketi, Rus futbol kadrolarını FIFA görüntü oyunlarından çıkarıyor. Ayrıyeten, Rus sanatçı ve kuruluşlarının mukaveleleri feshedildi ve Batı ülkelerindeki performansları gösterimden kaldırıldı.
Bunun üzere kültürel boykotlar birebir anda hem kendi kendini pohpohlayıcı hem de ayrımcı ve büsbütün aksi tesir yaratan aksiyonlardır. Disney geçtiğimiz hafta görsel yayınlarının tamamını Rusya’dan çekti, Warner Bros ve Sony de hızla onu takip etti. Yeni bir Pixar sineması olan ‘Turning Red’, boykottan etkilenen birinci eserler ortasındaydı. Bir açıdan baktığınızda, Rus çocuklarının, bir kız çocuğun gergin olduğu vakitlerde devasa bir kırmızı pandaya dönüşmesini anlatan bir sineması izlemelerini engellemenin var olan durumu Ukrayna faydasına değiştirebileceği kanısı saçma. Öteki açıdan, en temiz Rus vatandaşlarına karşı hükümetlerinin yaptığı aksiyonlar nedeniyle lekelenmişler üzere bir hal gösteriliyor ve Kremlin’in, Batı’nın Rusya’dan ve Rus halkından nefret ettiği tezini güçlendiriyor.
Pop yıldızlarının neden Rusya’daki turnelerini iptal ettiğini ve açık kelamlı sanatkarların neden git gide daha da totaliter bir dönüşüm yaşayan bir ülkede performans sergilemeye karşı temkinli olduklarını anlıyorum; çünkü Rus hükümeti, kendi halkının bu zalimce savaşla ilgili gerçekleri öğrenmesini istemiyor. Batılı vatandaşlar ve gazeteciler devletin bir misillemede bulunmasından ya da ülke hudutları içinde sıkışıp kalmaktan korktukları için ülkeden kaçarken, bir müddetliğine Rusya’ya girmek inanılmaz derecede -akılsızca olacağından bahsetmiyorum bile- güç olacak. Bununla birlikte, Rus izleyicilerin ilkesel olarak öngörülebilir bir gelecekte Batı kültüründen dışlanması gerektiği kanısı, hiç de güzel olmayan yeni bir çağın başlaması tehlikesini barındırıyor.
McCARTHY’NİN UĞURSUZ RUHU GERİ DÖNDÜ
Bu boykotun muhtemelen en çok örneklerine Batı’da şahit olunuyor. McCarthyci bir ruh hali kültür kurumlarımızı kuşatmış durumda. Dünyaca ünlü soprano Anna Netrebko, Putin’le olan yakın bağları ve geçmişte Ukrayna’daki Rus yanlısı ayrılıkçılarla olan bağlantıları yüzünden New York’taki Met Operası tarafından işten çıkarıldı. Her ne kadar savaşı kınayan bir bildiri yayınlasa da Met ondan bilhassa de Putin’i kınamasını talep ettiğinde bunu reddetti ve işten çıkarıldı. Putin’in yakın dostu olan orkestra şefi Valery Gergiev de Münih Filarmoni Orkestrası tarafından emsal kaideler altında işten çıkarıldı. Bunun yanı sıra kendisine bir ültimatom da verildi: “Ya işgali kınayın ya da eşyalarınızı toplayın!” Sanatkarların her ikisine de aslında sadakat yemini etmeleri söylenmişti; sonuçta, suskunlukları suçluluklarının bir ispatı olarak kabul edildi.
Durum daha da kötüleşiyor. Rus sinemacı Kirill Sokolov’un ailesi Ukrayna’da yaşıyor. Kendisi işgal tersi çevrimiçi dilekçelere takviye verdi. Ve buna karşın yeni sineması No Looking Back, Glasgow Sinema Festivali’nin programından çıkarıldı; zira o da dünyadaki öbür birçok sinema imalcisi üzere hükümetinden fon almıştı. Ayrıyeten Vancouver’daki konseri iptal edilen yirmi yaşındaki Rus piyanist Alexander Malofeev var. Onun Putin’le hiçbir teması yok ve konseri iptal edildiğinde savaşla ilgili tek bir kelam bile söylememişti. Sonradan ortaya çıktığı üzere, asıl sorun da buydu. Vancouver Resital Derneği’nin sanat direktörü olan Leila Getz “Kamuoyu önünde bu savaşa karşı konuşmaya hazır olmadıkça, şu anda rastgele bir Rus sanatkarın konserini vicdanen gerçekleştiremeyeceğini” lisana getirdi. Getz daha sonra bu iptalin Malofeev’in güvenliğiyle ilgili kaygılardan kaynaklandığını söyledi. Ne var ki birinci kelamlarının basitçe itiraf ettiği üzere, şu anda Rus hükümetini kınamak Rus vatandaşları için de tehlikeli bir davranış. [Neler olabileceğini] sırf savaşı protesto ettikleri için dövülen ve tutuklanan binlerce cesaretli Rus’a sorabilirsiniz.
SANATÇILARDAN ‘DÜŞMAN’ YARATAN BİR ANLAYIŞ
Buna karşılık, kültür kurumlarımız bir korkaklık ve histeri karışımı tarafından esir edildi. İtalya’daki Milano-Bicocca Üniversitesi’nin Fyodor Dostoyevski’yi mevzu edinen bir dersi müfredattan çıkarma kararını diğer neyle açıklayabiliriz; tamamı da “sert tansiyonların yaşandığı bir periyotta, bilhassa de rastgele bir iç tartışmadan kaçınmak amacıyla” uygulanıyor. Bugüne dek yaşamış en büyük müelliflerden biri, şu an için öğretilmemeli; çünkü o tam bir Rus. Dostoyevski’nin, Çarlık rejimine tenkitler yönelten kitaplar hakkında sohbetler gerçekleştiren bir kümeye mensup olduğu için Sibirya esir kamplarında tutulması, yaşanan özel duruma iç karartıcı bir tarihi ironi ekliyor. Neyse ki, memleketler arası çalkantıların akabinde üniversite bu kararından vazgeçti. Bununla birlikte, Rusların kelam konusu olduğu her alanda daha geniş bir ‘önce yasakla, sonra soru sor’ atmosferi yaratılmış üzere görünüyor. Tahminen de bu yüzden, Rus devletiyle hiçbir ilgisi olmayan ve ismi kısmen markalaşma maksadı taşıyan İngiliz merkezli bir şirket olan Rus Devlet Operası, İngiltere’deki bir dizi gösterisini iptal etti.
Rus vatandaşlar düşman olmadığı üzere, Rus sanatkarlar da düşman değildir. Hükümetlerinin hatalarından dolayı onları sorumlu tutmak yakışıksız, ayrımcı ve yanlış bir hal. Bu kültürel boykot, Putin’in ekmeğine yağ sürme riskini barındırıyor. Ve bu durum da bizleri, insanlığa sayısız kültürel hazineler sunan bir ulusu, hiç dokunmamamız gereken bir sakin su olarak görmeye teşvik ederek Batı’nın da fakirleşmesi tehlikesini barındırıyor.
Bu kültürel boykotu ve kaçınılmaz biçimde onunla karıştırılan Rus fobisini reddetmemiz gerek. Bu, Ukrayna halkına yardım etme noktasında hiçbir işe yaramayacak. Bilakis, bu kanlı ve anlamsız savaş bir gün daha sürerken, ortak insanlık algımızı biraz daha da yiyip bitirecek.
Yazının yepyenisi Spiked sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
