Kristen Ven Bruusgaard
Vladimir Putin, pazar günü nükleer caydırıcı güçlerinin “özel savaş rejimi” durumuna geçmesini emretti. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu artık bunun ne manaya geldiğine açıklık getirdi; bu, Rusya’nın karada konuşlu stratejik nükleer füze kuvvetleri, kuzey ve Pasifik filolarında bulunan denizde konuşlu nükleer caydırıcılar ve nükleer silah taşıyabilen uzun menzilli stratejik bombardıman uçaklarından oluşan stratejik nükleer üçlüsüne ayrılan işçide bir artış manasına geliyor.
Bu, barış devirlerinde dahi aşikâr bir hazırlık düzeyinde bekleyen Rusya’nın nükleer cephaneliğinin durumunda büyük bir farklılık yaratmıyor. ABD ve İngiltere’deki yetkililer, Rusya güçlerinin mevcut durumunda rastgele bir değişim gözlemlemediklerini argüman ettiler. Bu açıklamalar, mesela karada konuşlu füzelerin farklı bölgelere yerleştirilmesi, nükleer savaş başlıkları taşıyan uçakların yüklenmesi ya da Rusya’nın yedek stratejik nükleer savaş başlıklarının bulunduğu merkezi depolarda hareketlilik üzere şeyler gözlemlemedikleri manasına geliyor.
O halde Putin neden dünyaya nükleer hazırlıkları artırdığını ilan etti?
VERİLEN BÜYÜK REAKSİYON PUTİN’İ GERİYOR
Ukrayna’nın işgal edilişi büyük ihtimalle Rus liderliğinin tasarladığından daha önemli bir duruma yol açtı. İşgal harekâtı plan doğrultusunda ilerlemezken, Batı’nın verdiği büyük reaksiyonla, Ukrayna’ya direkt askeri yardım dışında kalan bütün imkânlar alana sürüldü.
Hâl bu türlü olunca, Putin daha evvel birçok defa yaptığı üzere, Rusya ile karşı karşıya gelmenin önemli bir nükleer risk yaratacağını yineleyerek Batı’nın yaptığı hesapları bozmayı deniyor. Batı’nın Rusya’yı amaç alan saldırgan telaffuzunun bu aksiyonu haklı çıkardığını lisana getiriyor. Moskova’ya kalırsa mevcut durum artık nükleer seçeneklere göz kırpacak kadar vahim.
Putin’in Batılı ülkeler karşısında nükleer silah kullanmak üzere bir intihar hareketini önemli ciddi düşünüyor olması olası görünmüyor. Buna rağmen, hudutlu seviyede nükleer silah kullanma ihtimalini masaya getiren bir grup telaş verici gelişmeler kelam konusu.
Bu çatışmanın öncesinde, Rusya’nın ‘nükleer eşiği’ -yani bir çatışma esnasında nükleer silahlarını kullanma arzusu- göründüğü kadarıyla nispeten yüksek düzeydeydi. Son 12 yıllık askeri doktrini, nükleer silah kullanımı sadece devletin varlığını tehdit eden durumlarda değerlendireceğini belirtiyordu. Analizcilerin büyük kısmı, bunun, Rus topraklarının ağır bir akın altında kaldığı bir çatışma manasına geleceğini öngörüyordu.
KONUMUNU SAĞLAMLAŞTIRMAK İSTİYOR
Rusya’nın amaçladığı askeri sonuca ulaşması için bu silahları Ukrayna’da kullanması gerekmiyor. Şimdi Rus konvansiyonel gücünün [nükleer dışı klâsik silahların] tam manasıyla devreye girdiğine şahit olmadık. Rus askeri doktrini bunu hâlâ lokal bir çatışma olarak nitelendiriyor. Nükleer silahların bu tıp çatışmalarda oynayacağı rol, kelam konusu durumda direkt Batı’dan gelen takviyesi önleyerek savaşın daha da fazla şiddetlenmesini engellemek olabilir.
Bununla birlikte, Rusya’nın yaptığı son açıklamalar ve sergilediği davranışlar kaygı kaynağı olmayı sürdürüyor. ‘Varoluşsal tehditlerden’ bahsederken tam manasıyla ne kastettiğine ait bir grup belirsizlikler kelam konusu. Gözlemciler, Putin’in geçmişte yapmış olduğu “Rusya’sız bir dünya olamaz” halindeki açıklamalara dikkat çekiyorlar.
İçinde bulunduğumuz durum, Rusya’nın ‘oyun kitabını’ gözden geçirmesine de yol açabilir. Önderleri, Batı’nın bu seviyede güçlü bir reaksiyonla bir ortaya geleceğini varsayım etmemişti. Batılı ülkeler en üst seviyede baskı kurmak doğrultusunda geniş bir araç yelpazesi kullanıyorlar. Rusya, sırtına binen ekonomik, siyasi ve askeri baskıyı varoluşsal bir tehdit olarak algılıyor olabilir. Batı’daki birlik imajı, Rusya’nın gerçek bir Batı müdahalesine ait paranoyasını da şiddetlendirebilir.
PUTİN’İN KARMAŞIK ZİHNİ
Bir öteki tasa kaynağı ise Putin’in ruh hali. Telaffuzları günden güne daha da keskin bir karaktere bürünüyor ve kabine toplantılarının manzaraları rahatsızlık verici. Covid izolasyonunun zihninde yarattığı tesirlerle ilgili bir kadro söylentiler mevcut. Şu anda yakın etrafı sadece sertlik yanlılarından oluşuyor ve kendisine iletilen bilgiler çarpıtılıyor olabilir.
Siyasal seçenekler üzerinde gerçek bir tartışma yürütülüp yürütülmediğini bilmiyoruz. Rus siyasi ya da askeri danışmanları Putin’e ‘hayır’ diyecekler mi yoksa onunla birebir fikirdeler mi, bir bilgiye sahip değiliz. Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Lideri Valery Gerasimov nükleer silah kullanma fikrini engelleyecek mi yoksa onaylayacak mı? Neyse ki, Rus sistemi, Putin’in bir buyruk vermeden evvel onlara danışmak zorunda olduğu bir yapıya sahip.
En fazla telaş uyandıran senaryo, Putin’in aklını füze rampalarından alamayacak halde köşeye sıkıştığı ve kaybedecek öbür bir şeyinin kalmadığı algısının oluşması. Buna benzeri durumlarda, çok hudutlu bir Rus nükleer saldırısını düşünmek mümkün görünüyor; bu atağın maksadı çatışmayı kesintiye uğratmak, bir duraklama fırsatı yaratmak ve potansiyel olarak bir düşmanı teslim olmaya zorlamak olacaktır. Geçmişte, Rus strateji uzmanları nükleer silahların bu halde kullanılması ihtimalini de tartıştılar.
Ne var ki Rus önderler nükleer eşiği aştıklarında istedikleri sonuca ulaşıp ulaşamayacaklarını bilemiyorlar. 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana yürürlükte olan “nükleer tabuyu” yıkmaları halinde dünyanın kendilerine nasıl reaksiyon göstereceğini öngörmeleri mümkün değil. Göze alacakları risklerin nitekim de varoluşsal bağlamda çok büyük olacağının farkındalar. Ek olarak, nükleer tansiyonun nasıl denetim edilebileceği konusunda da telaşlılar. Nükleer bir savaşın karşılarına çıkacak en tehlikeli senaryo olduğunu biliyorlar.
Putin, geçen sene, “Nükleer bir savaşın kazanılamayacağını ve hiçbir vakit yaşanmaması gerektiğini” belirten karşılıklı ve çok taraflı sözleri iki kez lisana getirdi. Umalım da Ukrayna’da yapacağı bir sonraki atılımını tasarlarken, bu niyet onu durdursun.
Makalenin aslı The Guardian gazetesinde yayımlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
