Namık Alkan
İZMİR – Elektrik şirketleri, perakende güç bedelinin yanı sıra, dağıtım bedelinden elde ettikleri gelirden de bilmediğimiz bir oranda kâr ediyorlar. Şebeke yatırımları ve bakım tamirleri da kendi şirketlerine ihale ederek, ayrıyeten kâr elde ediyorlar.
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi İdare Şurası Lideri Özgür Tamer, EPDK’nin açıklamasıyla kamuoyunda, şirketlerin yalnızca yüzde 2,38 kâr ettiğine yönelik yanlış bir algı oluştuğuna vurgu yaparak, “Neredeyse hepsinin elektrik üretim santralı var, oradan da kâr elde ediyorlar. Bir çeşit kâr zinciri kurmuş durumdalar. Kendi kendilerine kestikleri faturaların toplamı, sonuç olarak vatandaşın faturasına ekleniyor. Bu zinciri kırmadan, elektrik maliyetleri makul düzeylere gerilemez. Sağlıklı bir iktisat oluşması için ülkemizin başta özelleştirilenler olmak üzere güç şirketlerini kamulaştırmayı planlaması gerekiyor. Enerjiyi toplumsallaştırmadan, işsizliğe, yoksulluğa tahlil yaratamayız” dedi.
AYNI ÇATI ALTINDA İKİ ŞİRKET
Aynı çatı altındaki vazifeli tedarik şirketi tarifede yer alan “perakende güç bedeli”, dağıtım şirketi ise “dağıtım bedeli” üzerinden kâr ediyor. Faturalar üzerinden finanse edilen yatırımlar için dağıtım şirketlerinin açtığı ihaleler, bu şirketlerin öteki isimler altından kurduğu, ortak olduğu taşeron şirketlere yaptırılabiliyor. Sahipleri tıpkı olan bu şirketlerin başka farklı elde ettikleri kârların tümü, faturaya yansıyor.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) ve dağıtım şirketlerinin kurduğu Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği (ELDER) tıpkı gün gerçekleştirdikleri açıklamalarda, dağıtım şirketlerinin elektrik tarifeleri üzerinde belirleyici rolü olmadığına vurgu yaptılar. EPDK’nin açıklamasında ise enerjiyi misyonlu tedarik şirketinin sattığı, dağıtım şirketinin “kargo işi’ yani taşımacılık” ile misyonlu olduğu belirtildi.
Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) İzmir Şubesi İdare Şurası Lideri Özgür Tamer’in bu husustaki görüşü şöyle: “EPDK, mevzuyu dağıtım şirketleri ile vazifeli tedarik şirketlerini ayrıştırarak anlatmaya başlamış. Meğer vazifeli tedarik şirketi, dağıtım şirketinden yalnızca muhasebesi ayrıştırılan yan şirketidir. Dağıtım bölgesinin işletme hakkının devralan özel şirketler, 2014’den bu yana faaliyetlerini dağıtım ve vazifeli tedarik şirketi olarak bu ikili yapıda sürdürmektedir.”
Bir tedarik şirketinin “görevli” sayılması için dağıtım şirketiyle tıpkı çatı altında olmasına gerektiğine işaret eden Tamer, “Dağıtım ve misyonlu tedarik şirketleri birebir iple denetim edilen kuklalar gibidir” benzetmesini yaptı.
TEDARİK ŞİRKETİ NE KADAR KÂR EDER?
EPDK’nin vazifeli tedarik şirketlerine uygulanan kâr marjını brütten nete dönüştürdüğüne dikkat çeken Tamer, şöyle devam etti:
“Oranı birebir yani yüzde 2,38 kalsa da brüt kâr marjı ile net kâr marjı ortasından önemli bir fark bulunmaktadır. Misyonlu tedarik şirketlerinin müşteri bulmak üzere bir sorunu yoktur. Yalnızca yan kuruluşu olan dağıtım şirketinden gelen sayaç okuma bilgilerine nazaran fatura düzenleyerek, tahsilatını gerçekleştirir. 2025 yılına kadar yüzde 2,38 olarak belirlenen ‘net kâr marjına’ nazaran sıkıntısız kâr elde eder. Nete dönüştürüldüğünden, kâr garantidir. Özetle yurttaşlar, elektrik tarifelerinde yer alan perakende güç bedeline her artırım geldiğinde, vazifeli tedarik şirketinin kârının TL bazında birebir oranda artığını farz edebilirler.”
DAĞITIM ŞİRKETİ NEREDEN KÂR EDİYOR?
Dağıtım şirketinin ayrıyeten gelire sahip olduğuna dikkat çeken Tamer, buradaki işleyişi ise şöyle özetledi:
“Dağıtım bölgeleri işletme hakkı periyodu metoduyla özelleştirildi ve mülkiyet kamuya aittir. Şirketler hem işletmeden hem de yeni yatırımlardan sorumludur. Yatırımlar, EPDK tarafından onaylanan tarifeler yoluyla tekrar kamu tarafından finanse edilmektedir. 30 yıllık işletme hakkı periyodunun sona ermesinin akabinde, şebekenin denetimi kamuya devredilecektir. Dağıtım şirketlerinin maliyetleri, kârlılık oranları kamuoyuna net biçimde açıklanmamaktadır. Bu şirketlere kamuoyunu bilgilendirme yükümlülüğü getirilmediği üzere mali datalar, EPDK tarafından da karartılmaktadır. Örneğin tarifede, dağıtım bedelinin içine eklenen kayıp-kaçak, sayaç okuma bedelleri gizlenmektedir.”
KENDİ KENDİNE İHALE EDEBİLİYORLAR
Sayıştay’ın 2020 yılı EPDK Kontrol Raporu’nda, dağıtım şirketlerinin düzenlediği ihalelere, ortak pozisyonunda olan şirketlerin katılabilmesine imkan sağlandığı tespitine yer verildiğine dikkat çeken Tamer, yatırım maliyetlerinin direkt kullanıcılara yansıtılacağına vurgu yaptı.
Tamer, raporda yer alan şu tabirleri de hatırlattı: “Tüketiciler açısından, gerçekleşen yatırım harcamaları, dağıtım tarifesinde yer alan bir öge olarak ünite elektrik fiyatının bir modülünü oluşturmakta ve tüketicilerce ödenmektedir. Dağıtım tarifesine yansıyan yatırım fiyatları ne kadar yüksek olursa tüketicinin ödeyeceği ünite fiyat meblağı da o kadar artmaktadır. Elektrik dağıtım şirketleri açısından yatırım harcamaları, üzerinden makul getiri hesaplanarak gelir ihtiyaç fiyatına dahil edilen ve tüketicilere yansıtılarak tahsil edilen bedeldir. Yıllık yatırım harcamaları ne kadar yüksek olursa planlanan yıllık yatırım maksatlarına ulaşmak o kadar kolaylaşmaktadır.”
Sayıştay’ın, EPDK’nin 1 Ocak 2021’de değiştirdiği Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Satın Alma ve Satış Süreçleri Uygulama Yönetmeliği’nde kendi kendine ihale verilmesine pürüz olacak bir karara yer vermediğine de işaret ettiğini belirten Özgür, raporun yayım tarihi olan Ağustos 2021’den bu yana da EPDK tarafından düzenleme yapılmadığını söz etti.
KİM HANGİ KALEMDEN KÂR EDİYOR
Konutlar için Şubat 2022 itibariyle faturalara, perakende güç bedeli olarak 79,5 kuruş yansıtılırken, dağıtım bedeli olarak ise 33 kuruş yansıtılmaktadır. Böylelikle fon ve vergiler hariç olmak üzere güç ve dağıtım bedellerinin toplamı 1,124 TL olarak şekillenmektedir. Elektrik santrallarının yanı sıra misyonlu tedarik şirketleri faturanın yaklaşık yüzde 58’ini oluşturan bu bedel üzerinden gelir elde etmektedir. Dağıtım şirketi ve dağıtım şirketinden ihale alan taşeron şirketler ise faturanın yüzde 24’ünü oluşturan dağıtım bedelinden gelir elde etmektedir. Bünyesinde dağıtım, misyonlu tedarik şirketinin yanı sıra elektrik üretimi şirketi de bulunduran bölgesel monopol pozisyonundaki yapılanmalar, faturanın yüzde 18’ini oluşturan vergiler dışındaki tüm kalemlerinden gelir elde etmektedirler.
ÖZELLEŞTİRMENİN BEDELİ: KATLAMALI ARTIRIM
Dağıtım bölgelerinin özelleştirilmesi öncesinde 4 kişilik bir ailenin minimum hayat standartları için kullanacağı 230 Kwh’lık tüketime ödediği konut faturası, 2007 yılında 36 TL’ydi. Bu sayı konutlarda birinci kademenin 210 Kwh’ya yükseltilmesine karşın, Şubat 2022 itibariyle 329,6 TL’ye yükselmiştir. Konutlardaki minimum fatura, 2007-Şubat 2022 ortasında yüzde 816 oranında zamlanmıştır. TÜİK bilgilerine nazaran, Aralık 2007, Ocak 2022 ortasındaki Tüketici Fiyatları endeks değişimi yüzde 424’dür. Faturalarda artık bütünüyle gizlenen dağıtım bedelini oluşturan kalemlerin toplamı 2007’de 4,623 kuruş idi, bugün dağıtım bedeli ise 33,7 kuruştur. Dağıtım bedeli ortadan geçen devirde yüzde 629 oranında, fatura toplamı ise yüzde 816 artmıştır.
