Sessiz bir geçmişin hikâyesi

Senanur Sözen

1963 yılında Norveç’te dünyaya gelen Merethe Lindstrøm, 1983’te ‘Sexorcisten og andre fortellinger’ isimli bir hikaye derlemesi yazarak edebiyat hayatına başladı. O vakitten beri çok sayıda hikayesi, romanı ve bir çocuk kitabı yayımlanan muharrir, Norveç’te kısa bir müddet içinde ün kazandı. Bağlantı Yayınları tarafından Sevimli Etik’in titiz çevirisiyle Türkçeye kazandırılan ‘Sessizlik Tarihinden Günler’ (2022) ise, hem Nordic Council Edebiyat Ödülü’nü, hem de Norveç Edebiyat Eleştirmenleri Ödülü’nü kazanarak muharririn mesleğine taraf verdi.

‘Sessizlik Tarihinden Günler’, yalın üslubuyla sizi birinci sayfalarından itibaren büyüleyerek, sürükleyici ve huzursuz edici bir seyahate çıkarıyor. Lindstrøm, acı dolu bir geçmişin artık yaşlanmaya başlayan bir çiftin hayatını nasıl sarstığını sade ve çarpıcı bir biçimde anlatıyor. Ayrıntıların bir bir açığa çıkması ve anıların trajik bir hal almaya başlaması, sürükleyici ve birebir vakitte huzursuz edici kılıyor bu anlatımı. Müellif, ailenin bu küçük öyküsünden yola çıkıp İkinci Dünya Savaşı’nın insanları sessizliğe hapsettiği bir periyoda politik bir bakış sunuyor. Sessizlik, hayal kırıklığı, sır ve aile mevzularının derinlemesine ele alındığı kitapta, Eva ve Simon çiftinin geçmişinde hüzünlü bir seyahate çıkıyoruz.

Norveç’in sakin bir bölgesinde yaşayan Eva ve Simon çiftinin hayatı, emekliliklerinin tadını çıkarmaları beklenen bir devirde tuhaf bir olayla sarsılıyor. Eva’nın “epizot” ismini verdiği ve çiftin hayatında sarsıcı bir tesir bırakmış olan bir olay, çiftin, geçmişlerine acı dolu bir seyahat yapmasına neden oluyor. Güya bir şeyin içine kazınmış üzere duran geçmişlerine uzanmalarını sağlayan bu olayı Eva, “Tamamen sıradan bir günde, kalın bir bezde gözyaşı üzere bir kesik oluşuyor ve o kesiğin ortasından, dışarı çıkmaması, görünmemesi gereken bir şey yüzeye çıkıyor,” kelamlarıyla tanımlıyor. Sıradan bir günde, sessizlik tarihinde gerçekleşen bu olay, çiftin hayatındaki bu kesiğin ortasından, görünmemesi gereken bir şey üzere sinsice yüzeye çıkıyor.

Yıllarca süren savaş, Simon’un hayatına adeta bir terk edilmişlik duygusu getiriyor ve o da terk ediyor her şeyi. Çocukluğunda sesi duyulmasın diye ufacık odalarda zorla sessizliğini korumak zorunda kalan Simon, ailesinden birçok insanın kaybını ve acılarını geride bırakmanın zahmetiyle giriyor yetişkinliğe. Savaşın gürültüsü tüm dünyayı kasıp kavururken, bu gürültü yıllar sonra bir adamın sessizliğiyle sonuçlanıyor. Sessizlik temasını apayrı biçimlerde ele alan müellif, savaşlar üzere geride hayaletlerini bırakan bahisleri da tekrar sessiz ve dingin bir halde sunuyor okuyucuya.

Lindstrøm, kendimizden bir şeyler bulabileceğimiz, hayatları sırlarla dolu karakterlerle buluşturuyor okuru. Evvelden bir hekim olan Simon’un geçmişi, çocukluğu sırasında gerçekleşen İkinci Dünya Savaşı sebebiyle ailesinden verdiği kayıplarla dolu. Eva, altı aylıkken evlatlık verdiği oğlunu sık sık hatırlasa da, geçmişini Simon dışında kimseyle paylaşmamayı tercih ediyor. Öte yandan Simon’un geçmişini ve kaybettiği ailesini kızlarıyla paylaşma dileği, ne yazık ki boşa bir uğraş. Sessizlik, çiftin hayatında ince bir sis katmanı üzere yayılırken, sessizlik tarihinden günlerin izlerini taşıyan başlangıçların, geçmişe karşı nasıl savunmasız ve kırılgan olduğuna tanıklık ediyoruz. ‘Sessizlik Tarihinden Günler’, kimi vakit tam bilakis gereksinim duysak da, Faulkner’ın “Geçmiş asla ölmüş değildir,” kelamının doğruluğunu ispatlar nitelikte.

Simon’un sessizliğe bürünmesiyle çiftin anılarına yanlışsız bir seyahate çıktığımız bu roman, okuyucuyu derinden sarsarak son buluyor. Geçmişin gündelik hayatın sıradanlığıyla harmanlandığı bu minimalist yapıtı okurken, Simon ve Eva’nın sırlarını açığa çıkaran üçüncü bir kişi üzere hissetmemek elde değil. Lindstrøm’un geçmiş, savaş, sessizlik ve hayal kırıklığı üzere mevzular üzerinde şiirsel bir anlatım sunduğu ‘Sessizlik Tarihinden Günler’, büyük kelamlar edilmeyen lakin politik bağlamıyla bizi içine çeken çarpıcı bir eser olarak literatürde yerini alıyor.