Anushka Asthana
Türkiye’nin doğusunda yer alan Van kenti, karla kaplı dağların hudut dışına ve İran’a yanlışsız uzandığı inanılmaz hoşlukta bir yer. Türkiye, hudutlarına altı metre yüksekliğinde bir duvar inşa ediyor ve oraya ulaştığımızda derin karın içinde dizimize kadar battık; sıcaklık eksi 20°C’ye düştüğünde titremeye başladık ve yüzümüzü donduran şiddetli bir ayaz vardı. Başınızı nereye çevirseniz görüntü mükemmel, büyüleyiciydi.
Bununla birlikte, bu hoşluk kasvetli ve midenizde kramplara neden olan bir gerçekliği gizliyor. Pek çok insan için bu görüntü, sırf yürüyerek tamamlanabilecek müthiş ve umutsuz bir seyahatin modülü olan bir mevt tuzağı.
ÖLÜMCÜL BİR YOLCULUK
Burası, -çoğunlukla Afganistanlı- sığınmacılar için Türkiye’ye ve ötesine giden hayati kıymete sahip bir yol; bu yüzden hudut boyunca kıvrılan duvar kimi vakit Avrupa’ya açılan kapı diye tanımlanıyor.
Yapımcı Helen Clifford ve kameraman Rob Turner ile birlikte ITV’de yayınlanan ‘On Assignment’ isimli program dahilinde bir kısım çekmek emeliyle oradaydım ve birkaç dakika içinde el ve ayak parmaklarımızdaki bütün hisleri kaybettiğimizde kendimize şunu sorduk: Beşerler bunu neden kışın denesin ki? Zira kaçakçılar bu sıkıntı şartlar altında yakalanmalarının daha düşük bir ihtimal olduğunu söylüyorlar.
İnsanların bu rotayı kullanarak göze aldığı tehlikeler, ilkbaharda karlar eriyip gebe bayanlar ve çocuklar da dahil olmak üzere onlarca ceset gün yüzüne çıktığında gözler önüne serildi. Artlarında, Afganistan’dan binlerce kilometre uzaklıktaki Van kentinde bulunan isimsiz bir mezarlıktaki mezar taşına kazınmış bir sayı bırakarak kaçma teşebbüsleri başarısızlığa uğramıştı.
Şu anda Ukrayna’da yaşananlar, ayrım gözetmeyen bombalamaların yerle bir ettiği meskenler, savaşın aldığı canlar ve kaçmaya zorladığı milyonlar ile hudutlarda ve tren istasyonlarında ellerinde kartondan yapılmış dövizlerle sığınmacı aileleri konutlarına davet eden beşerlerle, içerisinde hem berbatlığı hem de insanlığı barındıran bir öykü.
Bununla birlikte, bu türlü bir periyotta bile, öbür savaşlardan kaçan insanların yaşadığı vahim durumunu anımsamak gerekiyor. Onların kıssaları unutulmamalı.
GERİ DÖNECEK BİR YER YOK
Türkiye’deki en üzücü ânımı, tahminen de hudut dışı merkezindeki bir oyun alanının yerinde diz çöküp, yürümeye yeni başlamış bir çocuğun dinozor biçimli bir kaydırağın yeşil plastik basamaklarından arka arda çıkarak aşağı kaymasını izlerken yaşadım. Yanında eğitimine devam etmek istediği için Taliban’dan kaçtığını söyleyen bir kız çocuk duruyordu. O ve annesi tıpkı hain dağlardan geçerek o kuvvetli seyahati yapmışlardı. Şimdi on yaşında bir çocuktu; en büyük oğlumla birebir yaştaydı.
Aynı mülteci merkezideki bir adam bana birlikte geldiği insanların hudutta öldüğünü söyledi; bir oburu ise kaçakçılar tarafından 10 kişilik bir araca tıkılan 70 şahıstan biri olduğunu anlattı. “Oksijen eksikliği nedeniyle seyahat boyunca dört kişi öldü” dedi.
Ve bu ender duyulan bir kıssa değildi; birebir kıssayı tekrar tekrar dinledik. Tıpkı evvelce Afganistan’da hukuk öğrencisi ve makyaj sanatkarı olan Fatima’dan da dinlediğimiz gibi… Artık, makyaj yaptığı için Taliban tarafından iki defa azap edilmesinin akabinde Van’da saklanıyor. İran’a yaptıkları güç bir seyahatin akabinde kaçakçılar binlerce dolarını alıp onu Türkiye hududunda geçilmesinin imkânsız olduğunu bildikleri bir yere bırakmışlar. Sonra tekrar geçmeyi denemek için daha fazla para istemişler.
En sonunda duvara tırmanmış ve beş metre derinliğinde bir hendeğe atlamış. O ve öbür sığınmacılar hendekten çıkmak için birbirlerinin sırtına tırmanmak zorunda kalmışlar. Arından Türkiye polisinden kaçmışlar. Kaçakçılar onu düzmece bir ambulansla kente götürmüş ve sonrasında mültecilerin haftalarca ya da aylarca bâtın tutulduğu “şok odası” dedikleri yerde tutmuşlar. Bu yerdeyken onu tecavüzle tehdit etmişler.
Daha sonra Türkiye polisi tabanında çukurlar ve tavanında buz sarkıtları olan bir binaya baskın düzenlerken kendilerine eşlik etmemize müsaade verdiğinde bu odalardan birini kendimiz de gördük. Bir kat üst çıktığımızda, buz katmanıyla kaplı koridor boyunca yürüdükten sonra, küçük ve çok soğuk bir odaya tıkılmış 12 beşere rastladık.
HAZIRLANAN PLANLAR UYGULANMIYOR
Adamlardan biri, polis onları hudut dışı merkezine götürecek bir araca bindirmeden evvel köşede sessizce dua etti. Her iki mümkünlük da -merkeze gitmek ya da kaçakçılarla kalmak- umutsuz hissettiriyordu.
İngiltere, Afganistan’da İngiliz hükümetine çalışan beşerler için bir tekrar yerleştirme planı hazırladı; lakin bu plan da kimi zorluklarla karşılaşıyor üzere görünüyor. Türkiye’nin öbür bir bölgesinden süreksiz sığınma mühleti dolan bir adam bana tekraren bildiri attı. Taliban’dan geldiğini ve vefat tehditleri içerdiğini söylediği mektuplarla birlikte, İngiliz hükümetine bağlı G4S için aktif bir halde çalıştığına dair deliller paylaştı.
Ne var ki, İngiltere’nin Afgan Yer Değiştirme ve Yardım Siyaseti planına başvurduğundan beridir hiçbir karşılık almadığını tabir ediyor. Yaşadığımız krizde, tüm gözler Ukrayna’ya çevrilmiş durumda ve şartların ne vakit güzelleşeceğini kimse bilmiyor.
Türkiye’nin pozisyonu, milyonlarca Suriyeli mültecinin geldiği ve pek çok Afgan mültecinin tıpkı istikamette ilerlediği bir ülke olmasını da birlikte getiriyor. Aktivistler, yeni mültecilere verilen sert reaksiyonun haksız olduğunu savunuyorlar. Van valisi, ülkesinin dolu olduğunu savunarak ve göç krizine global bir karşılık verilmesi gerektiğini söyleyerek bu tavrı savunuyor. Sıkıntı bizim ya da rastgele bir ülkenin bu krizle baş edip edememesi değil, dünyanın birebir anda kaç krizle baş edebileceği.
Yazının özgünü The Guardian sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
