AKDENİZ Üniversitesi (AÜ) Hukuk Fakültesi’nden Dr. Sevda Bora Çınar, kanun lisanı ve hukuk uygulaması bakımından bayana yönelik ayrımcılık ve cinsiyet eşitsizliğine dikkati çekmek için hazırladığı makalede, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) 66 sefer ‘adam’ sözü kullanıldığına işaret etti. ‘Adam’ yerine ‘insan’, ‘kişi,’ ‘çalışan’ üzere kavramların kullanılmasına yönelik Adalet Bakanlığı’na başvurduğunu söyleyen Dr. Bora Çınar, talebin değerlendirileceği cevabının verildiğini söyledi.
AÜ Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Kısmı’ndan Dr. Sevda Bora Çınar, makalesinde, Türkiye’de son yıllarda iş dünyası derneklerinin ‘iş adamı’ yerine ‘iş insanı’ telaffuzunu kullanmaya başladığı, dernek isimlerini de bu formda değiştirdiğine ait bilgilere yer verdi. ‘Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Kontratı (CEDAW) m 2/f Işığında 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ndaki Cinsiyetçi Tabirlerin Değiştirilmesi Gerekliliği Üzerine Bir Değerlendirme’ başlıklı makale, İstanbul Üniversitesi’nin İstanbul Hukuk Mecmuası isimli milletlerarası nitelikteki mecmuasında yayımlandı. Dr. Bora Çınar, Türkiye’nin de taraf olduğu CEDAW’ın m 2/f kararında, ayrımcılığın lisanda başladığına vurgu yapılarak, taraf devletlerden, mevzuatlarındaki ayrımcılık ve cinsiyetçilik taşıyan sözleri değiştirmeleri ya da kaldırmaları, yerlerine eşitlikçi ve kapsayıcı bir lisanla kadın- erkek eşitliğini koruyan ve güçlendiren düzenlemeler getirilmesinin istendiğine dikkati çekti.
‘BİR HUKUK KURULU OLUŞTURULMALI’
Dr. Bora Çınar, Türk hukuk mevzuatı genel olarak incelendiğinde ‘iş adamı’, ‘gemi adamı’, ‘su altı adamları’, ‘fen adamları’, ‘adam öldürme’, ‘devlet adamı’, ‘kurbağa adam’, ‘teknik adam’, ‘bilim adamı’, ‘din adamı’ üzere ‘insan’ ya da ‘kişi’ kavramı yerine cinsiyetçi bir telaffuz olan ‘adam’ kavramının sıklıkla kullanıldığına işaret etti. Tüm Türk hukuk mevzuatının CEDAW kararları ışığında tekrar ele alınmasının anayasanın gereği olduğunu belirten Dr. Bora Çınar, “Bu hususta yapılması gereken acil olarak bir hukuk komitesi oluşturulması ve benzeri formda içerisinde cinsiyetçi telaffuz barındıran tüm mevzuatın kapsayıcı bir lisan çerçevesinde tekrar ele alınmasıdır” dedi.
TTK’DAKİ CİNSİYETÇİ İFADELER
Makalenin ana teması TTK’daki cinsiyetçi tabirleri de unsurlar halinde belirleyen Dr. Bora Çınar, “Örneğin, TTK m 18/2 kararında tacirlerin ve TTK m 286 kararında tasfiye memurlarının basiretli bir ‘iş adamı’ üzere hareket etmesi gerektiği düzenlenmektedir. Deniz ticaretinin düzenlendiği kısımlarda de benzeri biçimde TTK m 934 kararıyla bir bütün olarak gemide çalıştırılan tüm bireyler ‘gemi adamı’ olarak isimlendirilmiştir. Kilit düzenlemeler bunlar olmakla birlikte TTK’da toplamda 66 sefer ‘insan’, ‘kişi’, ‘çalışan’ üzere kavramlara karşılık gelmek üzere ‘adam’ sözü tercih edilmiştir” diye konuştu.
BAKANLIK ÖNERİYİ NOT ALDI
Cumhurbaşkanlığı İrtibat Merkezi (CİMER) üzerinden, cinsiyetçi ‘adam’ kavramı yerine ‘çalışan’, ‘insan’, ‘kişi’ üzere tabirlerin kullanılmasına yönelik Adalet Bakanlığı’na müracaatta bulunduğunu anlatan Dr. Bora Çınar, “Adalet Bakanlığı Özel Hukuk Ofisi tarafından mevzuat değişikliğine ait tekliflerimizin, yapılacak mevzuat hazırlıkları kapsamında kıymetlendirilmek üzere not edildiği bilgisi verilmiştir. Erkek olmaya referans veren ‘adam’ üzere tabirlerin açıkça TTK düzenlemelerinde yer alması ve kritik alanlarda vazife alan bireylerden ‘iş adamı’ üzere hareket etmesinin beklenmesi, bu alanlarda misyon alan bayanlar kadar erkekler açısından da rahatsızlık kaynağı olmuştur. O denli ki iş insanlarından oluşan çeşitli tertipler tarafından da gündeme getirilen bu rahatsızlık sonucunda örneğin başlangıçta ismi ‘Türkiye Endüstriciler ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD)’ olan dernek, ismindeki ‘iş adamları’ sözünü ‘iş insanları’ olarak değiştirmiştir” dedi.
‘KADIN EMEĞİNİ GÖRÜNÜR KILMANIN ADIM OLACAK’
‘Bilim adamı’ yerine ‘bilim insanı’ üzere sözlerin kullanımının, akademik lisan başta olmak üzere basın lisanında de titizlikle göz önüne alındığından bahseden Dr. Bora Çınar, “TTK üzere muhtemelen öbür kanunlarda da yansıması olan ‘adam çalıştıran’ kavramı yerine ‘insan çalıştıran’, ‘istihdam eden’, ‘kişi çalıştıran’, ‘iş yaptıran’ kavramları; şahısların ‘adamları’ yerine ‘çalışanları’, ‘işçileri’, ‘görevlileri’ üzere cinsiyetçilik taşımayan kavramların kullanılması gerekmektedir. Çalışma hayatında bayan emeğini görünür kılmanın en samimi adımı; ‘adam’ kavramının hem erkek hem bayan çalışanlar için normalize edilmiş bir insan betimi olarak görülmesi yerine, cinsiyetçi telaffuzların yanılgılı bir tercih olduğu kabul edilerek, yerine eşitlikçi ve kapsayıcı sözler kullanılmasıdır” diye konuştu.
‘KELİMELERİN GÜCÜ GÖZ GERİSİ EDİLMEMELİ’
Yapay zeka sistemlerinin şirket idaresinde etkin rol almasının tesirlerinin tartışıldığı bir periyot olduğuna da vurgu yapan Dr. Bora Çınar, “Şirket idaresinin dijitalleşmesinde olduğu üzere gelişen teknolojiler ışığında pek çok çalışma alanında çalışanın dijital dönüşümü hızlanmaktadır. Bu sebeple cinsiyetçi bir telaffuz olan ‘adam çalıştırma’ kavramı yerine kullanılması gereken kavramın yalnızca insanları değil; dijitalleşen çalışma hayatının dinamiklerine uygun biçimde, üstün teknoloji eserlerini de kapsayan, çağın gereksinimlerine yanıt veren bir çerçevede tekrar ele alınması gerekmektedir. Bu eşitlikçi ve birbirine hürmet duyan, paha veren etrafın inşasında toplumun her bir bireyine sorumluluklar düşmektedir. Konuşurken lisanın eşitlikçi ve adil kavramlarının tercih edilmesi, çalışırken de kadın- erkek ayrımı gözetilmeksizin faaliyetin sürdürülmesine odaklanılarak cinsiyet değil; iş odaklı hareket edilmesi, büyük tesir dalgaları yaratabilecek değerli adımlardır. Bayanın iş gücüne erkekleştirilmeden, baskı altında tutulmadan, erkek üzere hareket etmesi beklenmeden, olduğu üzere ‘kadın olarak’ dahil edilmesi, ticaretin ve dahası toplumun gelişmesi için kuraldır. Zihniyet dönüşümü için sözlerin gücü göz arkası edilmemelidir” dedi.
