Uysallar ya da nereye Oktay Uysal nereye?

Oktay Uysal’ın büyüme çağı sancılarından mustarip iki çocuğu ve tıpkı yastığa baş koymasına karşın bağlantısı yıllar önce kaybettiği bir eşi Nil Songül Öden var Her şeyi geride bırakıp kaçmaya karar verdiği akşam İstanbul’a çöken sis uçuşunu erteleyince çark ederek meskenine dönüyor

Uysal babası Olcay’ın Uğur Yücel da bir kâbus üzere çöktüğü bu şartlarda uysal uysal yaşarken devlet ağlarını örüyor ve bir hapishane planı çizmeye başlıyor Daha doğrusu proje bakanlığın temsilcisi Berhudar’dan Haluk Bilginer ret yiyince her şeye sıfırdan başlıyor İşte bu sıfır noktası Oktay’ın gençliğine dönüşünü de tetikliyor İkinci defa kaçma fırsatı bulan Oktay bu defa Rio yerine içe dönmeyi yeğliyor ve geceleri punk kılığına girip sokakları arşınlıyor Tahminen bir işaret bekliyor

BİR ALEGORİ DENEMESİ OLARAK UYSALLAR

Uysallar ı tek sözle tabir et deseler birinci tercihim kuşkusuz politik olur Uysallar bırakın televizyonu internet platformlarında hatta şenlik sinemalarında dahi örneğine güç rastlanacak bir politik yere yaslanmış Oktay Uysal nasıl elektrik yüklüyse dizi de siyasi iletilerle donanmış fakat bu durumun dizide dengeyi bir kesim bozduğunu görüyoruz

Saylak ile Günday daha evvelki işlerinde temeli şahıslar ve alakalar üzerine çatarken toplumsal sıkıntıları hikayenin akacağı yatak tayin ediyorlardı Daha da Gaza ile Ahad’ın çatışması Şahsiyet te Agâh Beyoğlu’nun adalet arayışı öne çıkmaktaydı lakin bu üretimler özünde iktidar ve çürüme üzere üniversal sıkıntıları ele alıyordu Uysallar da Uysal Ailesi’nin öyküsü üzere görünürken aslında Türkiye’nin bir çıktısını sunuyor

Saylak Günday ikilisi alegorisini İstanbul semalarına çöken sis ile kuruyor Göndermelerini esirgemeyen dizi bir karakterine Suat Serkan Altunorak niyetini direkt söyletiyor Stephen King sisi yazsa kaygı olur bizde politik tansiyon oluyor

Tabii Uysallar göndermeleri büyük ölçüde aşan surete sığınmayıp kelamını açıkça söyleyen bir dizi Kaldı ki bu berrak halin dizideki politizasyonu da olumsuz etkilediğini ve hamlık olarak geri döndüğünü ileri sürebiliriz Zira bir noktadan sonra tüm karakterler politik görünmeye zorlanmış Apolitik olduğunu olması gerektiğini savunan bunu beyan etmese de hissettiriyor Yağmur bile epey politik bir karaktere sahip hatta tahminen dizideki pencereye nazaran en politik tiradı atıyor Yağmur Nezaket Erden karakterine döneceğim evvela bu hamlığı örneklendirmeye çalışayım Sis kente çökerken sokakta kabahat oranının artışına şahit oluyoruz Güvenlik kameraları devre dışı kaldığından insanların kendi adaletlerini aramaya başlıyor Yağmur’dan öğreniyoruz Bununla bir arada değişmeyen iki şey var TV yorumcuları ve kolluk kuvvetleri İkisi de kaos sevdalıları nın peşine düşmüş Nihat Doğan kılıklı bir yorumcu bir televizyon programında bilim insanlarını maksat alıyor Kolluk ise geceleri sokağa punk kimliğiyle çıkan Oktay’a gbt yapıyor yeni olup olmadığını nereden düştüğünü falan soruyor Bize bu sorgunun bir Beyoğlu rutini olduğu hissettiriliyor Hani nitekim bu çapta bir sis olayı yaşansa mevcut iktidar çok da farklı bir adım atmayacaktır ancak kurmaca cephesinden değerlendirirsek her şeyi örten sis katmanının inanılmaz şartlar yarattığını ve buna bağlı olarak çatışmada belirleyici bir rol oynaması gerektiğini savunabiliriz Sisin art plana itilmesi onu özdeşleştirebileceğimiz mevcut siyasi iktidarın da art plana itilmesi üzere nahoş bir yan mana çıkarıyor Siyasi iktidarın görünmez kılınması ise yaratılan toplumsal enkazın transferinde sakil bir üslup getiriyor

Diğer yandan örneğin alkol tüketmeme riyakârlığının sergilendiği sahneler alabildiğine kolay yansıtılmış İçine sıkıntılar sığdırmış Berhudar otel odasında rakı içerken iş ortamında sırf kuşburnu reklamı yapıyor Artık herkesin bilip konuştuğu dahası pudra şekeri’yle yozlaşmanın doruğuna yükselmiş bu sıkıntıyı göze sokmak alegorinin bedelinden düşürmüş diyebiliriz

İRONİK SEMBOLİK ANLATIM BAYRAKLAR VE İSİMLER

Dizi ismini ailenin soyadından almış Oktay’ın işvereni Müfit Bey’in yeni medyayı ve manaları falan kurcalayan yerleştirmeci dizmeci sanatçı eşi Firdevs Esra Şengünalp bir kompozisyon çalışıyor Uysal ailesi çekirdek ve geniş aile bireyleri ile poz verip görüntüye alınıyor Eskinin anı fotoğrafları öbür bir deyişle aile olmanın mührünü taşıyan siyah beyaz vesikalar bu kere görüntüye dönüşüyor Elbette bir farkla Dizide hareketli bir hareketsizlik kelam konusu Fotoğraf anı belgelerken Firdevs Hanım’ın görüntüsü vakti da donduruyor Kıpırtısız kalan ortalarında geçen konuşmaların kayda alınmadığı yani bir bakıma canlı diri mezara gömülmüş hayattan koparılmış aile uysallığının kurbanı oluyor Roland Barthes Camera Lucida’da fotoğrafın canlılığını sorgularken canlı görünme dileğini vefatın yadsınması olarak tabir edip şu satırlara yer veriyor Fotoğraf aslında ilkel bir cins tiyatro bir tıp Canlı Tablo altında ölüleri gördüğümüz hareketsiz ve boyalı yüzün bir temsilidir Dizide en ironik kısım elbet burası

İsimlerin manaları sırtladığı Uysallar’da devleti temsil eden Berhudar da enteresan bir seçim Berhudar mutluluğa erişmiş kişi manasına gelirken el öpenlere berhudar ol denmesi de bir açıdan beni memnun ettin sen de ol temennisi taşıyor Dizideki Berhudar yeniden ironik bir biçimde talimatlarıma uyarsanız berhudar olacaksınız teminatı vermekte Elimi öpün diz çökün ve tabi olun tebaa olun Lakin Berhudar’ın pek memnun olmayışı devlet olmanın hükmetmenin verdiği huzursuzluğu akıllara getiriyor Tabanın kaydığını duyuyoruz Daima tetikte kalmanın yorgunluğu iç ve dış mihrakların baş döndürücü faaliyetleri gerektiğinde düşman yaratmanın zahmetleri vs Berhudar tam da denizin bittiği yerde Karaya oturmuş ineklerin otladığı geniş topraklarda hapishane inşa ediyor Hem de o denli sıradan bir hapishane değil Avrupa’nın en büyüğü Berhudar en büyük olmanın çiğliğini ve tasasını taşıyor Oktay Uysal nasıl bir sahnede panik atak geçiriyorsa Berhudar da geçirilmemiş bir panik atak Tahminen daha kötüsü ayakta geçirilen bir kalp krizi veyahut kararsız bir elin devamlı uzanıp bir türlü çekmediği imdat freni

Berhudar’ın hapishane için ineklerin otladığı topraklara yönelmesi çeşitli okumalara açık Fetihçi bir hazzı da içeren bu yağma siyasetinin çoban muhalefetine takılması Sinan Çetin retoriğinin her yasak kendi isyancısını yaratır popülizminin çöküşünü de aydınlatmakta Hatırlarsınız direktörün ceberut devlet taşlaması olan ve Öner Erkan’ın da yer aldığı Kâğıt sineması 2010 Ak Parti’nin çobanlar ı nasıl dönüştürdüğüne dair fikir veriyordu Tekrar tıpkı direktörün bir belgesel için çektiği mutlu ol bu bir emirdir propaganda sineması Batı hayranı Cehape zihniyeti ni teşhir ediyordu Doğal Ak Parti gerçek çobanlarla köylülerle değil çoban karikatürüyle iş görüyor emek düşmanı niteliğini kof bir halktan yanacılık ile başına kof eklesem dahi halkçılık yazmaya elim varmadı maskeliyordu Berhudar’ın çobanla müsabakası AKP’nin halktan yana maskesinin indiğini ortaya koyuyor Doğal hudutlara varılmış yenip doyulmuş masadan ise kalkılmamış Kara var yağma var üstelik hâlâ dönüşme ve dönüştürme imkanı var ancak fakir kesitlere giden yolun girişine şöyle bir tabela da asılı Bu saha daha fazla manipülasyona kapalıdır

Sembollere devam edelim Oktay’ın başta punklar için tasarladığı ve vakitle tüm yersiz yurtsuzlara barınak olan işgal konutuna Anakara ismi veriliyor Bu isim mimarın Ankara geçmişini hatırlatmanın yanı sıra Berhudar’ın vardığı yeri de pekiştiriyor Berhudar’ın hapishane inşa ettiği anakara iktidar cephesinde meşruiyet yitimini karşılarken Oktay’ın anakarası yeni imkanların yaratılması manasına geliyor Birinin hapishanesi oburunun gayretine soluklanma fırsatı sunuyor Gerçek punk Moloz’un Dicle Irmağı kıyısında kurmak istediği anarşist topraklara Tornistan ismini vermesi ve kendine dönüşü vurgulaması da toplumsal dönüşümü tamamlıyor Herkesin ana karası kendine

GÜNDÜZ UYSAL GECE PUNK

Uysallar da birkaç öge sivriliyor Ailesini terk edip okyanus çok bir ülkeye kaçmak üzere bir mimarın hapishane çizmesi tam bir kara mizah örneği Tekrar tıpkı Uysal’ın ömrü boyunca bir defa dahi isyan etmemişken postalları deri ceketleri çekip anarşistliğe soyunması pembe dünyasından ayrılıp kara kızıl bir dünyaya yanaşması meskeninin direğinden inip komüne eşitliğe yönelmesi bir sıkışmanın bir kaçışın tezahürü Bu pembe dünya ne derece cazip gelse de iki baba baskısını kaldıramaz Bir ömür uzunluğu öz babasının baskısından kaçmış elbette bu kaçış sıkıntıları öteleme üzere berbat bir alışkanlık kazandırmış mimara Sabrın sonları ikinci babanın devlet babanın Berhudar varlığı ile aşılıyor Berhudar’ın damdan düşercesine hayatına girdiği Oktay konutta Olcay iş yerinde devlet figürü ortasında kalınca mecburen gece kaçışlarına ikili yaşama yöneliyor

Suavi Süalp’in 70’lerdeki çatışmalı siyasi atmosfere uygun düşen Gündüz insan gece hırt isimli değişik bir çizgi romanı bulunuyor Şiddet ve şehvetten beslenen toplumsal sorunları ıskalamayan bu roman bir devlet memurunun kasap kuyruğunda başına cop yedikten sonra delirme sürecini işliyor Oktay da günümüzün çalkantılı atmosferinde yediği görünmez darbelere daha fazla dayanamıyor ve kendine yeni bir varoluş seçiyor Süalp’in karakteri dar gelirliyken Oktay bolluktan boşluğa düşüyor Ortaklaştıkları nokta kaostan beslenmeleri Hasebiyle sabahları büyük çaplı bina yıkım görüntüleri izlemekten hoşlanan Oktay’ın ceketine kaos sevdalısı yazması anarşist bir öfkeden bir gençlik hasretinden çok devrimci durumun doğurgan tarafına işaret etmekte Öyleyse şu soruyu sormak istiyorum Nereye Oktay Uysal nereye

UYSALLAR’DA BİR GEOMETRİK ÇALIŞMA

Saylak ile Günday’ın iş birliği derinlikli bir anlatı ortaya koymuş Kimi sıkıntılar süratli ve yüzeysel geçilirken veya deva olma gayretkeşliğiyle Marmara sarsıntısından sistematik atağa uğrayan plaza çalışanına her kaygıya değinme muhtaçlığı duyulurken odaktaki Uysal ailesinin ve onlarla ilgiye geçenlerin hayatları epey güçlü işlenmiş Dizide hem çevrimsel hem doğrusal bir anlatım kelam konusu Birbirini kovalayan metaforlar ve tekrar birbirini tamamlayan ikilikler izliyoruz Her Uysal hayatındaki eksiği arıyor kuyruğunu yakalamaya uğraşıyor Oktay isyanını Nil gençliğini Olcay Uysal aşkını Ege intikamının peşinde Ece büyüklerin yargılarıyla kirletilmemiş bir çocukluğun Yalnızca Uysallar değil dizide en değerli karakterlerden olan Berhudar öfkesini yara beresini takip ediyor Kovalamaca bir tıp sonra aksiye dönüyor ve bu kere herkes bir şeylerden kaçmaya başlıyor Oktay resmi ve zorba babalarından Nil dışlanmaktan Olcay Uysal reddedilmekten Berhudar hayali kumpaslar kuruyor başında hayali savcıları arıyor görünmez düşmanlarla savaşıyor köşeye sıkışıyor tırnaklarını çıkarıyor Doğrusu kimsenin dinlenemediği yuvarlak bir ring ve bir kör dövüşü var ortada Kimin yumruğu kimin yüzünde patlıyor belgisiz

Bu var olma sıkıntısına harikulade bir riyakârlık eşlik etmekte Sis üzere çökmüş Sis kentte riyakârlık ailenin doruğunda asılı Berhudar Efendi kendini zorla Uysallar’a akşam yemeğine davet ettiriyor Sofrada başköşeye kurulup dört dörtlük bir Nihat Hatipoğlu performansı sergiliyor Ailesiz yaşanmayacağını söyleyen kendi düzmece duygusallığına kapılarak gözyaşlarına boğulan Berhudar Avrupa’nın en büyük cezaevi inşaatını teftiş etmekten kıvanç duyuyor Maketteki insanları konuşturarak yahut örnek hücreler yaparak dalga geçiyor

Nil beyaz yakalı kimliğiyle tekrar doğuyor Evlendikten sonra çalışma hayatından koptuğu için gasp edildiğine inandığı bir kimlik bu Mesleğine dönmek dileği duyuyor Esasen toplumsal etraf arayışında Bir şirkette işe girdiğini evlenip boşandığını söylüyor yeni etrafına bu kadar rahat palavra söylemesinin gerisinde yaptıklarını yasal görmesinin hissesi yadsınamaz Üniversite imtihanına yetişmediği için kapıdan dönen Ege toplumsal yardım çalışanı Seher ile alaka kurarken değişik biri oluyor öyküler yazıyor İçlerinde gerçeği arayan sırf Ece Küçük kız yanıtların peşinde insanlığı yaralayan şeyleri öğrenmek istiyor ağabeyinden Açlık savaş veba Tüm bu ikilikler iki uçlu kimliklerin dizide bir doğrusallığa denk düştüğünü söyleyebiliriz Zira palavralar sahipleri tarafından acıya sebep olsalar da kaçınılmaz görülüyorlar

CAMINA TAŞ DEĞMEYEN MESKENDEN GELECEK GÖRÜNMEZ

Dizinin politik taraftan en civcivli kısmı baktığı yer Uysallar sise bir rezidanstan bakıyorlar Bırakın insanları konutların dahi karınca üzere göründüğü bir yükseklikten Oktay Uysal plaza çalışanı ruhunu işverene satmış o derece satmış ki işverenin karısı Uysallar’ın ruhunu kavanoza koyarcasına görüntüye alıp sergileyebiliyor Çalışmasına da Uysallar’ın ruhu ismini veriyor Nil bedenimle aklım tıpkı yerde değil derken her ikisinin de tıpkı inançlı bahçede tıpkı tel örgüler arkasında diğer öteki bloklarda olduğunu biliyoruz En samimileri Oktay Uysal bile punk hayatını yeni arkadaşlarına barınma imkânı ve sermaye sağlayarak destekliyor Gündüzleri uysalken gecelerini tam manasıyla isyankâr bir yaşama ayırmıyor ötekiler’e bir şeyler verme öteki ömrü’nden bir şeyler alma muhtaçlığı duyuyor

Bu noktada plazanın bilmem kaçıncı katından baktığımızda iki telaffuz dikkat çekmekte Birincisi Suat’ın Nil’i tavlamak için giriştiği geveze seansların birinde sınıf kavramı yalnızca otomotiv kesiminde var deyişi ve bu türlü olmadığını kavrayacak şuurda olmasına rağmen Nil’in bunu onaylaması Tahminen kur oyununu bozmaması Şaşırtan sayılmaz Nil de çocukları Ege ile Ece de sınıflarına nazaran yaşıyorlar Ege temizlikçileri azarlıyor Ece kâğıt toplayıcı çocuklar için okul seyahatine toplanan parayı çalıyor yardıma muhtaç komşusuna satıp parasını kullansın diye telefon veriyor Çocuk aklı ve âlâ niyet ancak nihayetinde sınıf imkânları

İkinci telaffuz ise Yağmur’un tiradı Uysallar da itici bir güçle yüklü Yağmur Üst seviye beyaz yakalıyı dahası bayan kimliği ve daha çok da bireyin teslimiyeti üzerinden köleleştirilmiş beyaz yakalıyı karşılamakta Hani tam da benim beyaz yakalı arkadaşlarım var düzgün insanlar diyeceğiniz çeşitten Âlâ lakin özünde Yağmur olsa yağmaz Onun da çenesine vurmuş beden lisanı yardım daveti adeta Daima kıpırdıyor beni şad kaldığım bu cehennemden çıkarın daveti Şad ama toplumsallığını bir cehennemin orta yerine kurduğunun farkında O’na karşın o’nu kurtarmalı Değerli bir tiradı var şenlik sinemalarını eleştiriyor Onları ayakta tutan biziz en sadık müşterileri biziz yeniden de bize saldırıyorlar a gelen şeyler söylüyor Sahnede asıl soru şu Yağmur’un tiradı gerçek mi Yani Saylak ile Günday kendi ayaklarına mı ateş ediyorlar İçtenler mi Dizinin geneline baktığımızda isyanın plaza çalışanları tarafından başlatılmayacağını söylemek mümkün En besbelli bildiri bu Zati Uysallar çürümüş ilgilerin alternatifini çizmeyip nasıl olabileceğini açıklayamasa da nasıl olmayacağını bildiriyor ve çıkmaz bu yol bir yere diyor

Plaza rezidans işverene biat devlete itaat sise dumana sinmek elinde sopa olana pısmak Silivri’den korkmak günü kurtarmak Bunları geçeceksiniz Camına taş değmeyen meskenden gelecek falan görünmez Seher’in atmak istediği taş muhatabı bir cam bulabilmeli yoksa bu yol bir yere çıkmaz Öyleyse Yağmur’un tiradını samimi bir özeleştiri sayabiliriz Yağmur’un kendini bilmezliği Mert’in korkaklığında doğrulanıyor Attığı bir tweet yüzünden sabah akşam gözaltına alınacağını düşünen Mert İbrahim Selim giderek çözülüyor Mert’in bu çözülüşü plazanın her katına öteki diğer yansıyor Yağmur’da esaret Oktay’da ikilem Suat’ta yozlaşma Çıkamazlar bir yere

GÖNLÜK YOKSA EZİLMEYE

Uysallar da kolaycı bir yan var Netflix’in Azizler Uysallar vb isimler taşıyan ve orta üst sınıf hudutları bir türlü aşamayan hikayeleri meselelerin toplum genelindeki yansımasına da set çekiyor Baskı altında Türkiye’ye tek bir sınıfın gözünden bakmaya zorlanıyoruz

Dizide üç kıymetli sorundan daha kelam edebiliriz Birincisi bayan sığınma konutlarındaki tedirginliğin Yağmur ve Zehra üzerinden üst sınıflarda istekli kölelik seviyesine eşitlenmesi İkincisi Ege’nin depresyonunun 17 yaşında ne olacağıma karar vermeye zorlanıyorum üzere zorlama bir derde indirgenmesi Üçüncüsü ise Moloz karakterinin zayıf bir kıssayla sunulması Bu üç sorunu ve göndermelerle şişirilmiş metnin hikayeyi vakit zaman aksatmasını dışarıda tutarsak dizi kendi damarını yakalıyor ve epeyce pak akıyor Fakat bunların da ötesinde Uysallar ın o denli bir havası var ki izlediğinizde bu dizi önemli diyorsunuz Saylak Günday ikilisi bunu hissettirmeyi başarmış Öte yandan oyunculuklar anlatıdaki tansiyonu canlı tutuyor ve senaryo düştüğünde omuz veriyor Haluk Bilginer ile Uğur Yücel’e zati söylenecek kelam yok Ama Öner Erkan’ın da ismini yavaş yavaş büyük oyuncular ortasına yazdırdığını görüyoruz Songül Öden ise oyunculuk yükü bakımından kritik bir rolde Dizi boyunca dolup finalde taşıyor İniş çıkışlar en çok onun karakterine yazılmış Nezaket Erden de rolüyle bütünleşmiş Üzerine biraz daha oynanabilirmiş Daha doğrusu karakteri tek taraflı bırakılmış çeşitlendirilebilirmiş

Toparlarsak Uysallar ın bir manifesto havası estirdiğini yetersiz bir tahlil sunmasına rağmen zorbalığa itirazı oldukça güçlü lisana getirdiğini söyleyebiliriz Son bir kelamımız de Oktay Uysal’a Gönlün yoksa ezilmeye uzaklara gitmen gerekmez Rio meskeninin önünde

*Roland Barthes Camera Lucida s 38 1996 Altıkırkbeş Yayın