Cihan Başakçıoğlu
İZMİR – Bundan 5 yıl evvel Türkiye’nin yakın tarihi ve kentlerin durumu üzerine çalışırken, Uşak YAY-KUR olayları ile ilgili araştırma yapmaya karar vermiş, çeşitli görüşmelerde bulunmuştum. Daha sonra aldığım notları karıştırırken onun anlatımlarını gördüm ve mevzuyla ilgili tekrar çalışmaya başladım. İsmi Orhan. O da YAY-KUR fırtınasını yaşayan, lakin kendi tabiriyle başkalarından farklı olarak “savrulanlardan”. YAY-KUR olaylarının ruhsal tesirlerini bugün tahminen birçok insan hala yaşamaya devam ediyor.
EĞİTİM ENSTİTÜSÜ’NDEKİ BASKIYA DAYANAMAYARAK OKULU BIRAKTI
Uşak’ın bir köyünde 6 çocuklu bir ailede doğan Orhan, 1977 yılında 21 yaşında bir öğrenci. Uşak Eğitim Enstitüsü’nü kazanan Orhan, bir müddet burada eğitimine devam ettikten sonra okuldaki ülkücü öğrencilerin baskılarına dayanamayarak okulu bırakıyor ve YAY-KUR’da eğitim görmeyi tercih ediyor. Hayatının o periyoduna kadar siyasetle rastgele bir ilgisi bulunmayan ve daha çok arkadaş ortamlarında her iki tarafın da “dostu” olarak tanınan Orhan’ın dünyaya bakışı da Eğitim Enstitüsü’nde davacıların zincirli sopalı taarruzlarının akabinde yavaş yavaş şekillenmeye başlıyor.
‘KATİLLER’ DİYE BAĞIRDIM’
17-18 Mart 1977’de Orhan, kendi tabiriyle hayatındaki “somut değişimi” yaşıyor. Tıpkı o gün başlayan ve iki gün süren olayların akabinde hayatına eskisi üzere devam edemeyen birçok akranı üzere.
YAY-KUR’da kendi kısmından olan (Gıda Teknolojisi) ve bazen sohbet ettiği, yer yer şakalaştığı Haydar isimli arkadaşı, Eğitim Enstitüsü’ndeki ülkücü küme tarafından açılan ateş sonucu ensesinden vurularak gözlerinin önüne düşüyor. O anı “Vurulduktan sonra çok titredi, o anlarda ‘katiller’ dediğimi hatırlıyorum” diye anlatıyor.
‘ÇOĞUMUZ POLİTİK DEĞİLDİK FAKAT O GÜNDEN SONRA HAYATIMIZ DEĞİŞTİ’
17 Mart 1977’nin onun hafızasındaki kısa özeti çatışma, vefat ve hayatına yeni eklenen “mücadele” kavramı olarak yer tutuyor. Olaydan sonra meskenine dönen Orhan, daha sonra yaşadıklarını şöyle anlatıyor:
“Üzerimi değiştirmek için konuta gittim. Haydar’ın cenazesi için merasim yapılacağını öğrendiğimde tekrar konuttan çıkmaya çalıştım fakat başıma bir şey gelmesinden korkan babam pürüz oldu. Tartışmaların akabinde beni odaya kilitledi. Arkadaşımı vurmuşlar, siz olsanız durabilir misiniz? Birinci kattaydık. Açtım balkon kapısını, aşağı atladım. Okulda yapılacak merasime gittim. Çok sonra fark etmişler konutta olmadığımı. Sadece ben değil onlarca, yüzlerce genç gitti oraya. Tahminen bir çoğumuz da politik değildik. Lakin o günden sonra bir çoğumuzun da hayatı değişti.”
‘ETRAFI SARILI BİR OKUL, BİR CENAZE VE YAYLIM ATEŞİ’
Arkadaşından “helallik” almak için okuldaki cenaze merasimine giden Orhan, bu kere de farklı bir olayın içerisinde buluyor kendini. Etrafı polis ve asker tarafından sarılmış bir okul, bir cenaze ve polis, asker tarafından açılan yaylım ateşi…
“Çevre vilayetlerden bir ton asker-polis getirmişler. Halk da olaylardan sonra bize takviye veriyordu. Lakin bazıları de takviye vermedi. Bunu da belirtmek isterim. Binanın birinci katındaydık. Ateş açıldı. Kaçışalım derken yakalandım. Oluşturulan asker kordonundan dayak yiye yiye araca götürüldüm. Bir müddetten sonra kendimden geçmişim. Cop vurdukça ‘Allah’ diye bağırdığımı hatırlıyorum. Karşılığında gelen yanıt ise ‘Şimdi mi geliyor lan aklına Allah’ oldu. Dövmeye devam ettiler. Hâlâ bazen düşündüğümde kendi kendime gülerim.”
Gözaltına alındıktan sonra ise öteki arkadaşlarıyla birlikte Trafik Şube Müdürlüğü olarak bilinen emniyet binasının bodrumuna götürülen Orhan, daha sonra neler olduğunu sorduğumuzda “O kısmı anlatmak istemiyorum” diyor. “O gün orada ve o bodrumda yaşananlar birçok insanın hayatını değiştirdi” diye de ekliyor.
‘ÜNİFORMALI GÖRMEYE TAHAMMÜLÜM KALMAMIŞTI’
İşkenceli gözaltı sürecinin akabinde hür bırakılan Orhan, bir müddet daha Uşak’ta kaldıktan sonra öğrenci olarak Almanya’ya gidiyor. Uzun bir müddet kendine gelemeyen Orhan, “Almanya’da yapamadım. Hem memleket hasreti hem de unutamadıklarım, tahminen de unutmak istemediklerim vardı. Bir yandan okuyup bir yandan da Türk gazeteleri satarak hayatımı idame ettirmeye çalışıyordum. Uşak’ta yaşananlardan sonra üniformalı görmeye zati tahammülüm yoktu. Alman polisi ile bir gece gazete satarken takıştık. Hengame, gürültü işte… Olayda iki kolum kırıldı, alçıya aldılar. Sorana da o psikoloji ile gülerek ‘Allah kollarımı taş etti’ diyordum” kelamlarıyla anlatıyor o günleri.
TÜRKİYE’YE DÖNDÜ LAKİN ÖĞRETMENLİK YAPAMADI
Almanya macerasının akabinde Türkiye’ye dönen Orhan, Dokuz Eylül Üniversitesi Almanca Öğretmenliği kısmında tahsilini tamamlıyor. İzmir’de öğrenci olduğu süreçte de politik uğraşını sürdüren Orhan, tekraren gözaltına alınıyor, azaba maruz kalıyor. 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrası öğretmenlik yapamayan Orhan, memleketine dönerek, yıllarca hür çalışıyor ve hayatını bu biçimde tamamlıyor.
NOT: O periyot bize yaşananları anlatan ve tekraren konuk eden Orhan’ın ömrü, bugün bu yazılanları okumaya malesef yetmedi. Bir gece sabaha karşı konutunda geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti. Anısına hürmetle.
