Chen Reis
24 Şubat 2022 günü Rusya’nın başlattığı işgalden bu yana Ukrayna’yı terk eden 3,6 milyon Ukraynalının çabucak hepsi bayanlar ve çocuklardan oluşuyor. Ülkeyi Rus birliklerine karşı savunmak için 18 ilâ 60 yaşları ortasındaki erkeklerin Ukrayna’da kalmaları gerekiyor. Sivilleri gaye alan Rus hücumlarından kaçmaya çalışan bu bayanlar ve çocuklar, gevşetilen vize kısıtlamaları aracılığıyla başta Polonya olmak üzere öteki Avrupa ülkelerine gidiyorlar. İnsani yardım kuruluşları, hızla, Ukraynalı mültecilere yiyecek ve barınak üzere muhtaçlıklar sağlamak doğrultusunda programlar hazırladı. Dünyanın dört bir yanındaki beşerler da meskenlerinde fiyatsız barınma imkânı sunuyor.
24 Mart 2022 günü Almanya’da yaşayan bir nörolog, Twitter hesabında, bir sabah erken saatlerde bir arkadaşının kendisini aradığını ve mültecilere mesken sahipliği yapmak için istekli olmasını istediğini yazdı. İki çocuklu bir anne ve bir kedinin hemen yardıma muhtaçlığı vardı. “‘Onları ağırlayabilir misin?’ ‘Olur fakat ne vakit?’ … ‘Şimdi.’” Mesken sahibi “15 dakika sonra bir istekli ile birlikte geldiler” diye aktarıyordu.
İngiltere, Ukraynalıları fiyatsız olarak ağırlayan lokal halka ayda yaklaşık 455 ABD Doları’na muadil bir yardım sunan yeni bir siyaset uygulanacağını duyurdu. Buna rağmen, bu gayretler ne kadar yeterli niyetli olursa olsun, Ukraynalı bayanlar ve kız çocuklar açısından yeni cinsel şiddet ve insan ticareti risklerini de beraberinde getiriyor. Sığınmacılara dayanak sunan sıradan insanların büyük kısmı âlâ niyetli olsa bile, mevcut durumu bu insanlara ziyan vermek maksadıyla kullanan bir kişi bile fazladır.
Yaptığım araştırma, insani yardım kuruluşlarında çalışan insanların dahi, kısmen örgütsel kültürleri sebebiyle sivillere yönelik istismarda bulunmalarını engellemenin güç olduğunu ortaya koyuyor. Bir yardım kuruluşu yahut mültecilere yardım eden sivil toplum örgütlerinde çalışan şahıslar için, buralarda çalışmayan bireyler tarafından gerçekleştirildiğinde, cinsel şiddeti önlemek ve bunlara cevap vermek daha da güç.
RİSKLERİ ANLAMALIYIZ
Birleşmiş Milletler, Ukrayna’dan kaçan çocukların, bilhassa de ailelerinden başka düşenlerin, cinsel ya da ticari maksatlı kaçırılma riskinin yüksek olduğu konusunda ikazda bulundu. 24 Şubat ilâ 14 Mart ortasındaki periyotta en az 500 Ukraynalı çocuk kendi başlarına Ukrayna’dan Romanya’ya geçti. Büyük olasılıkla dahası da gelecek. Ukraynalı kız çocukların ulaştıkları yeni ülkelerin sakinleri tarafından istismar edildiğini bildiren raporlar da mevcut. Polonya’da, mart ayı ortasında, 19 yaşındaki Ukraynalı bir mülteciye cinsel atakta bulunduğu için bir erkek tutuklandı. Polonya polisi, yaptığı açıklamada “Bu bayan savaşta harap olan Ukrayna’dan kaçtı; Lehçe bilmiyordu. Ona yardım edeceğine ve barınma imkânı sunacağına kelam veren bir adama güvendi. Maalesef, tüm bunların göz boyama maksatlı bir aldatmaca olduğu ortaya çıktı” diyordu.
Yine mart ayı ortasında, Almanya’da iki kişinin mültecilerin kullanımına sunulan bir gemi-otelde kalan Ukraynalı bir gence saldırdığı bildirildi. Alman hükümeti, “buraya sığınan insanlara güvenlik sağlama” kelamı verdi. Göçmen ya da sığınmacı bayanların şiddete maruz kalması az görülen bir şey değil. Mülteci kampları ve barınaklar üzere yerlerin yanı sıra, ülkelerinden kaçış seyahatleri sırasında bayan ve kız çocukların yaklaşık 5’te 1’inin cinsel şiddete maruz kaldığı varsayım ediliyor. Bunun yanı sıra, insanları sömürü ve kâr gayesiyle taşımak doğrultusunda güç kullanarak yahut aldatarak sürdürülen insan kaçakçılığı sebebiyle de yüksek risk altındalar. Meksika ve Libya üzere yerlerde rastlanan kabahat şebekelerinin de göç yolları boyunca bayanları ve kızları tuzaklarına düşürdükleri biliniyor. Yardım kuruluşları, hükümetler ve sivil toplum örgütleri öncelikle mültecilere yiyecek, barınma ve öteki temel hizmetleri sunuyor ve temel olarak cinsel şiddeti tedbire yahut bunlara karşılık verme yollarına odaklanmıyor.
Son 20 yılda yardım çalışanlarının, yardım etmeleri gereken şahısları istismar ettiklerini ortaya koyan bilgiler çoğalıyor. 2002 yılında Batı Afrika’da yaşayan sivilleri istismar eden yardım çalışanları ve BM barış gücü mensuplarıyla ilgili suçlamalar ortaya çıktı. İnsani yardım gönüllülerinin uyguladığı cinsel şiddet, dünya genelindeki çatışmalarda ve mülteci krizlerinde kalıcı bir sorun olmayı sürdürüyor. BM ve başka insani yardım kümeleri, örneğin telefon sınırları kurarak, işçi inceleme prosedürlerini düzgünleştirmek ve mağdurların maruz kaldıkları istismarları bildirmesini kolaylaştırmak için efor gösterdiler. Ayrıyeten, bu kümeler, mağdurlar için isimli yardım ve ruhsal dayanak hizmetlerini genişletmeye çalıştılar. Ne var ki bu gayretler birden fazla vakit bir işe yaramadı. Bu ortada, Almanya ve Polonya’da lokal halkın istismarına maruz kaldığı bildirilen Ukraynalı gençler üzere, bayanların ve kız çocukların tacize uğradığı durumların nasıl ele alınacağıyla ilgili çok az şey biliniyor.
DENETLEYECEK BİR MERCİ BULUNMUYOR
Şu anda, mültecilere bağımsız olarak yardım sunan insanları denetlemek için merkezi bir sistem ya da metot mevcut değil. İstismar riskini azaltmak maksadıyla konutlarını sığınmacılara açan bireyler hakkında rastgele bir art plan denetiminin olmamasına rağmen, sığınacak bir yer arayanların gönüllülerle irtibata geçmesi için kullanılan çevrimiçi platformlar üzere teknoloji tabanlı tahliller, toplumsal medya platformlarında sevinçle karşılandı ve teşvik edildi. Mültecilerle çalışan kimi insani yardım programları, [kaçış yollarını içeren] seyahat bilgileri ve beklenen tehlikelerle ilgili ikazlarda bulunmaya odaklanıyor. Bu durum, bunu gerçekleştirecek para ve öbür kaynakları sunmaksızın inançta kalma sorumluluğunu mültecilere yüklüyor.
İLERİYE GİDEN BİR YOL
Dünya genelindeki öbür krizlerin ortasında yaşanan cinsel şiddet üzerine onlarca yıl sürdürülen araştırmalardan edinilen dersler, Ukraynalı mültecilere yönelik istismar tehdidini azaltmaya yardım edebilir. Araştırmalar, cinsel şiddete maruz kalan insanlara yardımcı olacak biçimde eğitilen bayan tercümanların, mültecilerin çeşitli hizmetlere ulaşmalarına ve yeni ülkelerinde yardım aramalarına yardımcı olmak için elzem olduğunu ortaya koyuyor.
Cinsel şiddeti önlemenin ve bunlara karşılık vermenin anahtarı, mülteci bayanların kendileridir; bununla birlikte, var olan riskler ve yaşanan bir saldırıyı nasıl bildirecekleri konusunda bilgiden daha fazlasına gereksinimleri vardır. Mesela, tehlikeli durumlara neden olabilecek barınma meselelerinin çözülmesine yardımcı olacak paraya gereksinim duyuyorlar. Asya’da gerçekleştirilen araştırmalar, mülteci bayanların yürüttüğü toplumsal eğitim programlarının bayana yönelik şiddet olaylarını azalttığını ve polisiye, yasal ya da tıbbi yardım için başvuran bayan sayısını artırdığını ortaya koydu. Ukraynalı mülteci bayanların meskenlerine dönene dek buna misal imkanlardan faydalanmaları için desteklenmesi gerektiğine inanıyorum.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
